لە چەند شارێکی تورکیا، پێنج کەس بە تۆمەتی کۆکردنەوەی زانیاریی هەستیار و سەربازیی و گواستنەوەی بۆ هەواڵگری ئێران، دەستگیرکران.
بەگوێرەی هەواڵێکی میدیای فەرمیی تورکیا، لە چوارچێوەی دۆسیەیەکدا کە لەلایەن داواکاری گشتیی ئیستانبوڵەوە کراوەتەوە، لە شارەکانی ئیستانبوڵ، مێرسین و ئەنتاڵیا، پێنج کەس بەتۆمەتی کۆکردنەوەی زانیاری لە بواری هەواڵگریی سەربازیی هەستیار بۆ هەواڵگریی ئێران دەستگیرکراون.
وەک لە دۆسیەکەدا ئاماژەی بۆ کراوە، دەستگیرکراوەکان بەڵگەیان لەسەر بنکە سەربازی و ناوچە هەستیارەکان لە تورکیا و دەرەوەی تورکیا کۆکردووەتەوە و بۆ هەواڵگریی ئێرانیان ناردووە.
ئۆپراسیۆنەکە بە هەماهەنگیی داواکاری گشتیی ئیستانبوڵ و دەزگای هەواڵگریی میت ئەنجامدراوە و دەستگیرکراوەکانیش تۆمەتی تاوانی "سیخوڕیی سیاسیی و سەربازی"یان ئاڕاستەکراوە.
هەر لەنێو دۆسیەکەدا باس لەوە کراوە، دەستگیرکراوەکان پەیوەندییان لەگەڵ ئەندامانی دەزگای هەواڵگریی سەر بە سوپای پاسداران هەبووە و زانیارییە کۆکراوەکانیان پێگەیاندوون.

پێنج کەس بە تۆمەتی سیخوڕیکردن دەستگیرکران

سەرەڕای هۆشداریی وڵاتانی جیهان لە بەرامبەر لەسێدارەدانی هاوڵاتییان بە گشتی و ژنان بە تایبەتی، بەڵام ئێران بەردەوامە لەو کارەی و ژمارەی لەسێدارەدانی ژنان ڕووی لە زیادبوونکردووە.
ئەمڕۆ نیو سەدە تێپەڕدەبێت بەسەر دیاریکردنی ڕۆژی جیهانی ژنان لەلایەن ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە، وەکو نیشاندانی ڕێز و پێزانین بۆ هاوڵدانەکانی ژنان لە کایە جیاوازەکاندا، ئەمساڵیش ڕێکخراوی هەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ ئاماری لەسێدارەدانی ژنانی ئێرانی بڵاوکردووەتەوە کە ڕێژەکە زیادیکردووە.
ڕێکخراوی هەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ ڕایگەیاندووە، بە گوێرەی ئاماری ڕێکخراوەکە، لە ساڵی 2024 لانیکەم 30 ژن لە زیندانەکانی ئێران لەسێدارەدراون و 141 ژنی دیکەش دەستگیرکراون، هاوکات 136 چالاکوانیش لەلایەن دادگاکانی ئێرانەوە و سزای جۆراوجۆریان بەسەردا سەپێنراوە، هەروەها 191 حاڵەتی کوشتنیش تۆمار کراوە.
ئاماریی لەسێدارەدان بەراورد بە ساڵی 2023 بە ڕێژەی 36% زیادیکردووە. 
لە سەرەتای ئەمساڵەوە تاوەکو ئێستا سزای لەسێدارەدان بۆ سێ ژنە چالاکوانی کورد دەرچووە، ئەمەش کاردانەوەی زۆری لێکەوتووەتەوە بەهۆی ئەوە لەسەر کاری سیاسی دەستگیر کراون.

لە ئێران سزای لەسێدارەدانی ژنان زیادیکردووە

خورما میوەیەکی بەردین، واتە تۆوێکی هەیە، مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی زۆر دوور.
ئێمەی مرۆڤ لە میزۆپۆتامیا، بەخێرایی لە سیحری سوودە تەندروستییەکانی خورما فێربووین، لەو کاتەوە ئەم میوە خۆراکییە لە ناوچەکەدا (عێراق، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، باکووری ئەفریقا) جێی بایەخی ماوەتەوە.
ئەمڕۆ میسر گەورەترین بەرهەمهێنەری خورمایە و نزیکەی هەموو وڵاتێکی دیکەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پلەی دووەمدایە. تایبەتمەندی خورما بۆ تەندروستی و دوورکەوتنەوە لە هەموو جۆرەکانی شێرپەنجە و تەندروستی پێست و زیادکردنی وزە سەلمێنراوە.
لە جیهانیدا، هەموو شتێک لە ڕێگەی پەیوەندییەوە بەیەکەوە گرێدراوە، دەستڕاگەیشتن بە میوەیەکی وەک خورماش لەبەردەستی هەموو کەسێکدایە. میوەیەک کە وەک ژەمێکی تەواو کاردەکات.
سوودە تەندروستییەکانی خورما:
1-	خورما دەوڵەمەندە بە ڕیشاڵ
وەرگرتنی ڕیشاڵی پێویست بۆ جەستەیەکی تەندروست زۆر گرنگە. 100 گرام خورما 7 گرام ڕیشاڵی تێدایە. بۆیە یەکێکە لە باشترین ڕێگاکان بۆ زیادکردنی وەرگرتنی ڕیشاڵ لە خۆراکی ڕۆژانەدا.
ڕیشاڵەکان هەرسکردن خاو دەکەنەوە و دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ ئەوەی شەکر لە خوێندا زۆر بەرز نەبێتەوە دوای خواردن. هەر لەبەر ئەم هۆکارە، خورماکان ڕێژەی گلایسیمیک (GI)ی کەمیان هەیە. ئیندێکسی گلایسیمیک ڕێژەی بەرزبوونەوەی شەکری خوێن دەپێوێت دوای خواردنی خۆراکێکی دیاریکراو.

2-	خورما دەوڵەمەندە بە دژە ئۆکسانی دژە نەخۆشی
خورما چەندین مادەی دژە ئۆکسانی تێدایە کە سوودێکی زۆری هەیە بۆ تەندروستی لەش و ڕێگری لە ڕوودانی نەخۆشی دەکات. دژە ئۆکسێنەرەکان خانەکان لە ڕادیکاڵە ئازادەکان دەپارێزن، کە بریتین لە مۆلیکولە ناجێگیرەکان کە مۆلیکولەکانی تر ناسەقامگیر دەکەن و لەوانەیە کاردانەوەی زیانبەخش لە جەستەدا دروست بکەن و ببنە هۆی نەخۆشی. خورما زۆرترین ڕێژەی دژە ئۆکسانی تێدایە.

3-	خورما تەندروستی مێشک دەپارێزێت
خواردنی خورما یارمەتی باشترکردنی کارکردنی مێشک دەدات. توێژینەوە تاقیگەییەکان دەریانخستووە، کە خورما سوودبەخشە بۆ کەمکردنەوەی نیشانەکانی هەوکردن وەک ئینتەرلوکین (IL-6) لە مێشکدا.
ئاستی بەرزی IL-6 پەیوەندی بە مەترسی زیاتری تووشبوون بە نەخۆشییە دەمارییەکانی وەک ئەلزەهایمەرەوە هەیە. سەرەڕای ئەوەش، توێژینەوەکانی تر، لەنێویاندا توێژینەوە لەسەر ئاژەڵان، دەریانخستووە کە خورما سوودبەخشە لە کەمکردنەوەی چالاکیی پڕۆتینەکانی ئامیلۆید بێتا کە دەتوانن پلاکی مێشک دروست بکەن.
کاتێک پلاکی مێشک لە مێشکدا کۆدەبێتەوە، لەوانەیە پەیوەندی نێوان خانەکانی مێشک تێکبدات و لە کۆتاییدا دەبێتە هۆی مردنی خانەکانی مێشک و نەخۆشی ئەلزەهایمەر.
تایبەتمەندی پۆتانسێلی بەرزکردنەوەی مێشک لەڕێگەی خورما دەگەڕێتەوە بۆ ناوەڕۆکی دژە ئۆکسێنەر کە ناسراوە بە کەمکردنەوەی هەوکردن، لەنێویاندا فلاڤۆنۆیدەکان.
4-	خورما شیرینیەیەکی سروشتییە
خورما سەرچاوەی فرۆکتۆزە کە شەکرێکی سروشتییە و لە میوەدا هەیە. بەهۆی ئەمەوە خورما زۆر شیرینە، خورما بەدیلێکی زۆر باشە بۆ شەکری سپی بەهۆی ئەو ماددە خۆراکی و ڕیشاڵ و دژە ئۆکسێنەرانەی کە هەیەتی.
گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە هەرچەندە خورما دەوڵەمەندە بە ڕیشاڵ و ماددە خۆراکیەکان، بەڵام هێشتا کالۆری تاڕادەیەک بەرزە و پێویستە بە ڕێژەیەکی مامناوەند بخورێت.
5-	خورما تەندروستی ئێسک باشتر دەکات
خورما چەندین کانزای تێدایە لەوانە فسفۆر و کالیسیۆم و مەگنیسیۆم. هەموو ئەمانە لێکۆڵینەوەیان لەسەر کراوە بۆ ئەوەی توانای ڕێگریکردنیان لە حاڵەتەکانی پەیوەست بە ئێسک وەکو پووکانەوەی ئێسک.
بۆیە خواردنی خورماش دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ باشترکردنی تەندروستی ئێسک. بەسوودە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی شەکری خوێن، بەهۆی کەمی بوونی ڕێژەی گلایسیمیک، خورما یارمەتیدەرە بۆ ڕێکخستنی شەکری خوێن بەهۆی ڕیشاڵ و دژە ئۆکسێنەرەوە. بۆیە خواردنیان یارمەتیدەرە بۆ بەڕێوەبردنی نەخۆشی شەکرە. بەڵام دەبێت ڕەچاوی بڕی بەکارهێنانی بکرێت.

6-	خورما تەندروستی چاو دەدات بەهێزتر دەکات
خورما دەوڵەمەندە بە ڤیتامین و کانزاکانی (ڤیتامین A و ڤیتامین K، کانزاکان، ئاسن، کالیسیۆم، مەگنیسیۆم، ڕیبۆفلاڤین، تیامین، زینک و فۆلات). ئەم تایبەتمەندیانە خورما دەکاتە خۆراکێکی نایاب بۆ پاراستنی بینینێکی باش.
7- خورما یارمەتی تەندروستی دەم و ددان دەدات
کاتێک باس لە خواردنی شیرینی دەکرێت زۆربەیان بۆ ددانەکان خراپن. مادەی سروشتی خورما یارمەتی بەهێزکردنی مینای ددان دەدات و هەروەها لە پلاکی ددان دەپارێزێت. خورما ئارەزووی خواردنی خواردنی شیرینی ناتەندروست کەمدەکاتەوە.
فۆڕمی توخمیی فلۆرین بە شێوەیەکی زۆر لە خورمادا دەبینرێت. فلۆراید سوودبەخشە بۆ پێکهاتەی ددان بەتایبەتی مینای ددان و وەک دژە بۆشایی کاردەکات.
ڤیتامین سی لە خورمادا یارمەتی بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشییەکانی پووک دەدات و خوێنبەرە لاوازەکان بەهێز دەکات و ڕێگری لە کەمخوێنی دەکات، ئەمەش لە بەرامبەردا سوودی هەیە بۆ تەندروستی گشتی.
توێژینەوەکان دەریانخستووە کە خورما بۆ چارەسەری شێرپەنجەش بەسوودە. ڤیتامین B لە خورمادا بەسوودە بۆ چارەسەرکردنی هەوکردن و هەروەها چاککردنەوەی برینەکانی سەر لێو و پووک و پەردەی چڵکدار.
8- خورما بۆ دابەزاندنی کێش بەسوودە
دابەزاندنی کێش تایبەتمەندییەکی تری خورمایە. توێژەران لە توێژینەوەکەدا ئاماژەیان بەوە کردووە، ڕێگەیەکی سەرەکی بۆ ڕێگریکردن لە قەڵەوی بریتییە لە ڕێگریکردن لە لیپازی پەنکریاس کە ئەنزیمێکە لەلایەن پەنکریاسەوە بەرهەمدەهێنرێت.
لەم توێژینەوەیەدا توێژەران چەندین دەرهێنراوی خورمایان تاقیکردەوە و بۆیان دەرکەوت کە ئەم ئەنزیمە سەرکوت دەکەن. هەروەها خورما دەتوانێت یارمەتی باشترکردنی کۆلیسترۆڵ و کەمکردنەوەی هەوکردن بدات، کە هەردووکیان کاریگەری ئەرێنییان لەسەر دابەزاندنی کێش هەیە.
9- خورما زۆر باشە بۆ تەندروستی دڵ
خورما ڕێژەیەکی کەمی سۆدیۆم و پۆتاسیۆمی زۆری تێدایە، ئەمەش دەبێتە هەڵبژاردەیەکی باش ئەگەر پەستانی خوێنت بەرز بێت. 4 خورما لە بنەڕەتدا بێ سۆدیۆم و نزیکەی 700 میلیگرام پۆتاسیۆمی تێدایە کە 25%ی بەهای ڕۆژانەی دابین دەکات.
پۆتاسیۆم یارمەتی کەمکردنەوەی پەستانی خوێن دەدات بە یارمەتی دەرکردنی سۆدیۆم لە جەستە و کەمکردنەوەی گرژی لە خوێنبەرەکاندا. کۆمەڵەی دڵی ئەمریکی پێشنیاری خواردنی زیاتری ئەو خۆراکانە دەکات کە دەوڵەمەندن بە پۆتاسیۆم وەک خورما بۆ تەندروستی دڵ.
10- خورما بۆ قەبزی بەسوودە
خورما لە زۆر ڕووەوە سوودی هەیە بۆ تەندروستی، لەوانەش شلکەرەوەیەکی سروشتییە و دەتوانێت قەبزی ڕزگار بکات. خورما وەک یەکێک لە کاریگەرترین چارەسەرە سروشتییەکان بۆ قەبزی دادەنرێت.
خورما ڕێژەیەکی بەرزی ڕیشاڵی نەتواوەی تێدایە، ئەمەش قەبارەی پیسایی زیاد دەکات و ئاسانکاری دەکات بۆ جوڵەی خۆراک لە ڕیخۆڵەکاندا. خورما ڕێژەی ئاو زیاد دەکات کە دەکێشرێتە ناو کۆئەندامی هەرسەوە.
ئەمەش وا دەکات پیسایی خێراتر بجوڵێت و ناهێڵێت ڕەق بێت. تەنانەت دەرکەوتووە کە خورما یارمەتیدەرە بۆ کەمکردنەوەی قەرەباڵغی قۆڵۆن کە بە شێوەیەکی باو لەگەڵ قەبزی درێژخایەندایە.

 11- خورما سەرچاوەیەکی گرنگی بەهێزکردنی قژ و پێستە 
خورما سەرچاوەیەکی نایابی ڤیتامین C و D یە، کە بەرهەمهێنانی کۆلاجین زیاد دەکات و دەبێتە هۆی زیادبوونی لاستیکی. هەروەها خورما دەوڵەمەندە بە دژە ئۆکسێنەر بەتایبەت تانین کە ڕێگری دەکات لە تێکچوونی خانەکان و ئۆکساندن و یارمەتی کەمکردنەوەی هەوکردن دەدات.
خورما مادەی خۆراکی تێدایە کە هێزی شانەکانی ژێر پێست زیاد دەکات، ئەمەش دەبێتە هۆی نەرمبوونی پێست. دژە ئۆکسێنەرەکان لە خورمادا کاریگەرییەکانی ڕادیکاڵە ئازادەکان کۆنتڕۆڵ دەکەن و دەرکەوتنی چرچ و لۆچی و هێڵە وردەکان دوادەخەن.
خورما ترشی پانتۆتینیکی تێدایە کە پێست لە ناوەوە چاک دەکاتەوە و درەوشاوەیی پێدەبەخشێت. یەکێکی تر لە سوودەکانی خورما چارەسەرکردنی حەساسیەتی پێستە کە بەزۆری لە هەموو جەستەدا ڕوودەدات.
خواردنی خورما (ڕۆژانە دوو بۆ سێ جار) دەبێتە هۆی بەھێزکردنی قژت لە ماوەیەکی کورتدا. بەو پێیەی خورما دەوڵەمەندە بە ئاسن، سوڕی خوێن لە پێستی سەر باشتر دەکات، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ گەشەکردنی خێرای قژ.

12- خورما دەبێتە هۆی زیادکردنی ژمارە و کوالێتی سپێرمی پیاوان
خورما ئیسترادیۆل و فلاڤۆنۆیدەکانی تێدایە. ئەم دووانە کاریگەری ئەرێنییان هەیە کە کوالیتی و ژمارەی سپێرم زیاد دەکەن. یەکێک لە سوودە گرنگەکانی خواردنی خورما بۆ پیاوان باشترکردنی تەندروستی سێکسییە.
ئەم میوەیە، توانای سێکسی زیاد دەکات و ژیانی سێکسی چێژبەخشتر دەکات. خورما بۆ پیاوان زۆر بەسوودە و پێویستە بەشێک بێت لە ڕێجیمەکە. لە کۆندا مرۆڤەکان خورمایان بەکارهێناوە بۆ بەهێزکردنی هێزی سێکسی.
تایبەتمەندی خورما لە نەخۆشیەکانی ئافرەتان
بەپێی داتاکانی شێرپەنجەی جیهانی، نزیکەی 10 ملیۆن ژن لە جیهاندا تووشی شێرپەنجە دەبن. باوترین شێرپەنجە لە ئافرەتان بریتین لە شێرپەنجەی ملی ڕەحم و سییەکان و مەمک و پێست.
خورما دەوڵەمەندە بە دژە ئۆکسێنەر کە خانەکانت لە زیانەکانی ڕادیکاڵە ئازادەکان دەپارێزێت. ئەم ماددە کیمیاییە ناجێگیرانە کە بە ڕادیکاڵە ئازادەکان ناسراون، توانای زیانگەیاندن بە جەستەیان هەیە و تووشی شێرپەنجە دەبن.
سوودێکیتری خورما بەراورد لەگەڵ میوەکانی تر، خورما ڕێژەیەکی بەرزی دژە ئۆکسانی تێدایە. ترشی فینۆلیک و کارۆتینۆید و فلاڤۆنۆید دژە ئۆکسێنەرە سەرەتاییەکانن کە لە خورمادا هەن. هەر لە کۆنەوە ئامۆژگاری دایکانی دووگیان کراون کە خورما بخۆن بە هۆکاری جۆراوجۆر. خورما دەوڵەمەندە بە ڕیشاڵ و پۆتاسیۆم، هەردووکیان پێویستن بۆ دووگیانییەکی تەندروست.
تایبەتمەندی خورما بۆ منداڵبوون خورما ڤیتامین و کانزاکانی تێدایە کە یارمەتیدەرە بۆ ڕێگریکردن لە کەموکوڕی لەدایک بوون و کێشەکانی تر لە کاتی دووگیانیدا. جگە لەوەش، خورما دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی مەترسی ئاڵۆزییەکان لە کاتی منداڵبووندا، ئەمەش وایکردووە ببێتە بەشێکی سەرەکی لە خۆراکی هەموو دایکێکی چاوەڕوانکراودا.
تایبەتمەندییەکی دیکەی خورما بۆ ئافرەتان لە کاتی شیرپێدانە، خورما سەرچاوەیەکی نایابی خۆراکە بۆ خانمانی دووگیان. سەرچاوەیەکی باشی کالیسیۆم، کە پێویستە بۆ گەشەی ئێسک. یەک خورما نزیکەی 150 میلیگرام کالیسیۆمی تێدایە کە 4 هێندەی ئەو بڕە زیاترە لە پەرداخێک شیردا.
13- سوودی بەکارهێنانی خورما لە لەشجوانیدا
خورما دەوڵەمەندە بە کاربۆهیدرات و شەکر و کانزا و ڤیتامینەکان. هەر لەبەر ئەم هۆکارە لە نێو وەرزشوانان و لەشجوانیدا بەهایەکی زۆری هەیە. کاریگەری خورما لە وەرزش و لەشجوانیدا بە جۆرێکە کە وەرزشوانان و لەشجوانی دەتوانن پشت بەم میوەیە ببەستن کە دەوڵەمەندە بە کانزاکان و هەمیشە هەوڵیان داوە بیخەنە ناو خۆراکی خۆیانەوە.
خواردنی چەند خورمایەک لە ڕۆژێکدا ئەو ئاسنە بۆ جەستە دابین دەکات کە لە کاتی وەرزشکردندا پێویستی پێیەتی و سوودی هەیە بۆ تەندروستی دڵ و ڕێگری دەکات لە دروستبوونی کێشەکانی دڵ لە کاتی وەرزشکردندا. بۆیە زۆر باشترە وەرزشوانان و لەشجوانی پێش ڕاهێنان 2 بۆ 4 خورما بخۆن.

بۆچی بەربانگ کردنەوە بە خورما بەسوودە؟

ژنێکی ئەمریکیی، پاش ئەوەی یەکێک لە گورچیلەکانی دەبەخشێتە دایکی، گورچیلەیەکی بەرازی بۆ دەچێندرێت و پزیشکەکەی دەڵێت: "لەئێستادا باری تەندروستیی جێگیرە".
تۆوانا لوونی، ئەو ژنە ئەمریکییە تەمەن 53 ساڵەیە، کە ماوەی دوو مانگە بە گورچیلەی بەرازەوە دەژی و وەک پزیشکەکەشی باسی دەکات، باری تەندروستیی جێگیرە.
ڕۆبێرت مۆنتیگۆری، پزیشکی گشتیی نەشتەرگەریی هەناوی، دەربارەی دۆخی تەندروستیی لوونی دەڵێت: "ماوەی دوو مانگە تۆوانا نەشتەرگەریی چاندنی گورچیلەی بۆ ئەنجامدراوە و خۆشبەختانە سەرکەوتوو بووە. تۆوانا بووەتە هیوای چەندین نەخۆشیتر کە پێوێستیان بە چاندنی گورچیلە هەیە".
لوونی، 11 ساڵ پێش ئێستا گورچیلەیەکی بەخشی بە دایکی، دوابەدوای ئەوە توشی گرفتی تەندروستیی وەک (هەناسە تەنگی و بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن) بووە. پاش دووگیانبوونیشی؛ نیشانەکانی تەندروستیی بەرەو خراپتر رۆیشتووە، تا ئەو کاتەی ئەو تاکە گورچیلەیەشی کە مابووی، بەرەو لاوازی دەڕۆیشت.
سەرئەنجام، پێش دوو مانگ نەشتەرگەرییەکی کەموێنەی بۆ دەکرێت بە چاندنی گورچیلەیەکی بەراز بۆی. وەک پزیشکەکەی دەڵێت، لە ئەمریکا خەڵکی زۆر ناویان نوسیوە بۆ ئەنجامدانی نەشتەرگەریی گورچیلە و هیچ خۆبەخشێک نەبووە تا گورچیلەی خۆی بە لوونی ببەخشێت، هەربۆیە گورچیلەی بەرازیان بۆ چاندووە.
ڕۆبێرت مۆنتیگۆری، پزیشکەکەی لوونی دەڵێت، دوای چەندین تاقیکردنەوە و لێکۆڵینەوە لەسەر بۆماوەیی ئاژەڵ و بەکارهێنانی ئەندامەکانیان بۆ مرۆڤ، بڕیارداوە کە گورچیلەیەکی بەراز بۆ لوونی بچێنێت.

<img src="https://dims.apnews.com/dims4/default/02d28ab/2147483647/strip/true/crop/1920x1080+0+0/resize/1440x810!/format/webp/quality/90/?url=https%3A%2F%2Fassets.apnews.com%2F7a%2F2a%2F05215a0b32c667e7b83d44c2787f%2F2fcaa18cb7084fce9abc69a77c7647d8" alt="undefined" style="height: auto;width: auto"/>

ژنێک بە گورچیلەی بەرازەوە دەژی

پاش بەدواداچوون بۆ کێشەی بینەرەکانمان و وردبوونەوە لە هۆکاری کێشەکان، لەئێستادا کەناڵی قەڵەم نوێترین و باشترین سێرڤەری بەردەست خستووە بۆ بینینی دراماکان کە لە سەرجەم ئامێرەکان بەبێ گرفت کاردەکات.
سێرڤەرە نوێیەکە یەکێکە لە باشترین سێرڤەرەکان لەئێستادا و بینەرە خۆشەویستەکانمان، لە هەر ئامێرێکی وەک (تیڤی، مۆبایل، کۆمپیوتەر و لاپتۆت) بیانەوێت دەتوانن بەبێ ریکلام و هیچ کێشەیەک بینەری نوێترین فیلم و دراماکان بن لە ماڵپەڕی qallam.net .
لە ئەمشەوەوە رێکەوتی 13ـی 11ـی 2024، سێرڤەرە نوێیەکە بۆ بەشێک لە دراماکان بەردەست دەخرێت و پاشان سەرجەم دراماکانی دیکەش دەگرێتەوە، هاوکات لە ماوەیەکی نزیکیشدا، سەرجەم فیلمەکانی ماڵپەڕی قەڵەم-یش، ئەم سێرڤەرەیان بۆ زیاد دەکرێت.

قەڵەم سێرڤەرێکی بێ ریکلام دەخاتە بەردەست بینەران کە لە سەرجەم ئامێرەکان هیچ گرفتێک دروستناکات

کۆمپانیاى گوگڵ رایگەیاند، هەڵمەتێکى هاککردنى ئێران، هەڵبژاردنەکانى ئەمەریکاى گرتووەتەوە و بەردەوامیش لە فراوانبووندایە.
کۆمپانیاى گوگڵ لە لاپەڕەى فەرمیی خۆى بڵاویکردووەتەوە، لایەنێکیان دەستنیشان کردووە کە وەک دەردەکەوێت لەلایەن حکومەتى ئێرانەوە پشتیوانیى دەکرێت، چەند هەڵمەتێکى ئەلیکترۆنییان راگەیاندووە کە دژى ئیسرائیلن و کۆتا راپۆرتەکانیش دەریانخستووە کە ئەکاونتەکانى پەیوەست بە هەڵبژاردنى سەرۆکایەتیی ئەمەریکایان کردووەتە ئامانج.
ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە، ئەو هاککەرانە پەیوەندییان بە سوپاى پاسدارانى ئێرانەوە هەیە و بەردەوام بەکارهێنەرانى دیارى ئیسرائیلى و ئەمەریکى دەکەنە ئامانج، لەناویاندا بەرپرسانى حکومیی ئێستا و رابردوو.
هاوکات هەڵمەتە سیاسییەکان و کەسایەتییە دیپلۆماسییەکان، ئەو کەسانەى لە سەنتەرەکانى توێژینەوە کار دەکەن، ئەمە جگە لەوەى هەوڵەکانیان رێکخراوە ناحکومییەکانیشى گرتووەتەوە.
ئەوەش ئاشکرا کراوە، لە چەند مانگى رابردوودا ئەو گروپە هاککەرە ئێرانییە ئیمەیڵى نزیکەى 12 کەسایەتیی نزیک لە بایدن و ترەمپیان کردووەتە ئامانج و بەپێی زانیاریی کۆمپانیاى گوگڵ، ئەم هەوڵانە تائێستاش بەردەوامییان هەیە و ئێستا ئامانجەکەیان هەڵمەتى هەڵبژاردنەکانى ئەمەریکا و کامالا هاریس و دۆناڵد ترەمپە.

هاککەرە ئێرانییەکان دەست دەخەنە هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا

لە حاڵەتێکی دەگمەندا لە وڵاتی ئیندۆنیزیا، پیاوێك ئاهەنگی هاوسەرگیریی كردووه‌، به‌ڵام دواتر ده‌ركه‌وتووه‌ هاوسەرەکەی پیاوه‌. پۆلیسی ئه‌و وڵاته‌ ئه‌و هاوسه‌ره‌ ساخته‌یه‌ی ده‌ستگیركردووه‌ و ڕووبه‌ڕووی دادگای ده‌كات.
میدیاکانی ئیندۆنیزیا بڵاویان كردووه‌ته‌وه‌، لەم دواییانەدا، پیاوێكی ته‌مه‌ن 26 ساڵ له‌ شاری سیانجور لە جاوای ڕۆژئاوا زەماوندی له‌گه‌ڵ كه‌سێك كردووه‌ كه‌ ئه‌ویش ته‌مه‌نی 26 ساڵه‌، به‌ڵام دوای ته‌نیا 12 ڕۆژ له‌ زەماوەندەکەیان، پیاوه‌كه‌ نهێنییه‌كی هاوسەرەکەی بۆ دەرکەوتووە.
پیاوه‌كه‌ باسی چیرۆكی ژیانی خۆی بۆ میدیاكانی ئەو وڵاتە كردووه‌ و وتوویه‌تی، دایك و باوكی مردوون و به‌ ته‌نیا ده‌ژیت، دواتر له‌ ڕێگه‌ی تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تیی فه‌یسبووكه‌وه‌ كه‌سێكی ناسیوه‌ و زەماوەندی له‌گه‌ڵدا كردووه‌.
پیاوه‌كه‌ باسی لەوەشکردووە، دوای گواستنه‌وه‌، چووه‌ته‌ لای هاوسه‌ره‌كه‌ی، به‌ڵام ئه‌و به‌ پاساوی نه‌خۆشی و ماندوویه‌تی، ڕه‌تیكردووه‌ته‌وه‌ ئه‌و ماوه‌یه‌ له‌گه‌ڵیدا بخه‌وێت و پێی وتووه‌، پێویستی به‌ پشوو هه‌یه‌.
بە وتەی پیاوه‌كه‌، لەو ماوەیەی کە پێکەوە ژیاون، هاوسەرەکەی بەردەوام جلی داپۆشراوی پۆشیوه‌ و وه‌ك ژن خۆی نیشانداوە.
بە وتەی خۆی، دوای دوو هه‌فته‌ گومانی بۆ دروستبووه‌ و چاودێریی كردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی له‌ گومانه‌كه‌ی دڵنیا ببێته‌وه‌، به‌م شێوه‌یه‌ له‌ گومانه‌كه‌ی دڵنیا بووه‌ته‌وه‌ و پۆلیسی ئاگادار كردووه‌ و پاشان ده‌ستگیركراوه‌.
لەئێستادا، ئەو پیاوەی وەک ژن خۆی نیشانداوە، له‌لایه‌ن دادگاوه‌ به‌ مادده‌ی 378ـی یاسای ئیندۆنیزی تۆمه‌تباركراوه‌ و سزای چوار ساڵ زیندانیی به‌سه‌ردا سه‌پێندراوه‌.

دوای 12 ڕۆژ لە ئاهەنگەکەیان؛ پیاوێک بۆی دەرکەوت هاوسەرەکەی پیاوە

تیمێک لە زانایانی زانکۆکانی کامبریدج و لیڤەرپول، وێنەی ڕووخساری ژنێکیان دروستکردووەتەوە، کە بەپێی مەزەندەکان نزیکەی 75 هەزار ساڵ پێش ئێستا لە ئەشکەوتی شانەدەر لە پارێزگای هەولێر ژییاوە.
بەپێی لێکۆڵینەوەی زاناکانی ئەو دوو زانکۆیە، ئەو ژنە یەکێک بووە لە "نیاندەرتاڵەکان" و لە ناوەڕاستی چلەکانی تەمەنیدا، مردووە.

<img src="https://www.telegraph.co.uk/content/dam/news/2024/05/02/TELEMMGLPICT000375968349_17146109905980_trans_NvBQzQNjv4BqFQfAtbbiWQ9LTv4s2yItsxOXwGTuLAhGBHV-QY-Hqkg.jpeg?imwidth=960" alt="undefined" style="height: auto;width: auto"/>

بەهۆی ئەوەی ئێسکەکە لە ئەشکەوتی شانەدەر دۆزراوەتەوە، زاناکان هەر ناوی ئەشکەوتەکەیان لە ژنەکە ناوە و ناساندوویانە بە "شانەدەر Z". جێی باسە، ئێسکی "شانەدەر Z" لە ساڵی 2018ـدا دۆزراوەتەوە و لەم چەند ڕۆژەی دواییدا، توانییان بە ئامێر و تەکنەلۆجیای تایبەت، ڕووخساری دروستبکەنەوە.

<img src="https://www.telegraph.co.uk/content/dam/news/2024/05/02/TELEMMGLPICT000375968345_17146110133570_trans_NvBQzQNjv4BqpVlberWd9EgFPZtcLiMQf0Rf_Wk3V23H2268P_XkPxc.jpeg?imwidth=960" alt="undefined" style="height: auto;width: auto"/>

بەوتەی زاناکان، سەرەتا و لەکاتی دۆزینەوەی ئێسکەکەدا، نەیانتوانیوە ڕەگەزەکەی دیاریبکەن، ئەمەش بەهۆی ئەوەی تەنیا نیوەی سەرەوەی کەللەی سەرەکەی پارێزراو بووە و ئێسکی حەوزیان نەدۆزیوەتەوە، بەڵام پاش پڕۆسەی کۆکردنەوەی پارچە ئێسکەکان و لێکۆڵینەوە و دروستکردنەوەی ڕووخساری، کە نزیکەی نۆ مانگی خایاندووە، ڕەگەزەکەیان دەستنیشان کردووە.
زاناکان بۆیان دەرکەوتووە، باڵای "شانەدەر Z"، نزیکەی پێنج پێ بووە، کە دەکاتە نزیکەی مەتر و نیوێک.
لەبارەی هۆکاری مردنەکەی، زاناکان دەڵێن، لە ئێسکی کەللەی سەریدا دیارە کە زەبرێکی گەورەی بەرکەوتووە کە ڕەنگە بەهۆی کەوتنەخوارەوەی بەردێکی گەورە بووبێت لە سەرەوەی ئەشكەوتەکەوە، بەسەر سەریدا.
جێی باسە، پاش دۆزینەوەی ئێسکی ئەم ژنە و دروستکردنەوەی ڕووخساری، تۆڕی نێتفلیکس کاری بەرهەمهێنانی زنجیرەیەکی تەلەڤیزیۆنیی بۆ کردووە لەژێر ناونیشانی "نهێنییەکانی نیاندەرتاڵەکان" و ڕۆژی 2ـی مانگی 5، یەکەم ئەڵقەی زنجیرەکە پەخشکرا.

ئەو ژنەی 75 هەزار ساڵ پێش ئێستا لە ئەشکەوتی شانەدەر ژییاوە

زانا هۆڵندییەکە پێشبینى دەکات لە 24 کاتژمێرى داهاتودا بومەلەرزەیەکى بەهێز لە دورگەى تایوان و دەوروبەرى ڕووبدات.
فرانک هۆگربیتس، توێژەر و زانای بواری بوومەلەرزەزانی پەیامێکی لە ڕێی تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس بڵاوکردەوە و تێیدا هۆشداری لە ڕوودانی بوومەلەرزەیەکی "وێرانکەر" دا.
بەپێی پێشبینیى ئەو زانایە، لەنێوان 27 و 28ـى ئەم مانگەدا کە ئەمڕۆ و سبەی دەکات، بومەلەرزەیەکى بەهێز دورگەى تایوان و دەوروبەرى دەهەژێنێت.
لە پێشبینییەکەیدا ئەو زانایە دەڵێت: "گۆڕانکاریی لە جوڵەى بومەلەرزەکان بەپێی ئەندازیاریی هەسارەکان و مانگ ڕوویداوە، گۆڕانکارییەکان ئاماژە بۆ بوونى چەند گروپێکى چڕى بومەلەرزە دەکەن لە ناوچەى تایوان".
مانگى رابردو، بومەلەزەیەکى بەهێز بە گوڕى 7.4 دورگەکانى تایوانى هەژاند کە بەدوایدا 11 پاشلەرزەى لەگەڵدابوو، بەهۆیەوە نۆ کەس گیانیان لەدەستدا و زیاتر لە 800 کەسی دیکەیش برینداربوون و هۆشداریى لە دروستبونى تسونامى لە ناوچەکە درا.
فرانک هۆگربیتس، پێشتر پێشبینیى بۆ ڕوودانى چەند بومەلەرزەیەک کردبوو لەنێویاندا بومەلەرزە بەهێزەکەى باکورى کوردستان، تورکیا، رۆژئاواى کوردستان و سوریا.

زانا هۆڵەندییەکە پێشبینیی بومەلەرزەیەکی "بەهێز" دەکات لە 24 کاتژمێری داهاتوودا

فرانک هۆگربیتس، زانای بەناوبانگی هۆڵەندی هۆشداری دەدات کە نزیکبوونەوە و جووتبوونی ژمارەیەک هەسارە لە ڕۆژانی نێوان 13-17ی ئەم مانگە، ڕەنگە بوومەلەرزەی "وێرانکەر" بە گوڕی هەشت پلەی ڕێختەر دروستبکات.
فرانک هۆگربیتس، توێژەر و زانای بواری بوومەلەرزەزانی پەیامێکی لە ڕێی تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس بڵاوکردەوە و تێیدا هۆشداری لە ڕوودانی بوومەلەرزەیەکی "وێرانکەر" دا.
هۆگربیتس باسی لەوەکردووە، دوای 14 ساڵ، جارێکی دیکە خۆر و موشتەری و ئۆرانۆس جووتدەبن و ئەمجارە بەهۆی عەتارد و زوهرەوە، چوار جووتبوونی دیکە ڕوودەدەن، ئەمەش مەترسیی ئەوەی لێدەکرێت کە بوومەلەرزەی بەهێز ڕووبدات کە گوڕەکەی بگاتە هەشت پلە بە پێوەری ڕێختەر.
ئەو زانایە ئاماژەی بەوەشدا، پێدەچێت ئەو جووتبوونەی هەسارەکان بە تایبەتیش لە ئەمڕۆ و سبەینێدا، دۆخێکی هەستیار لەسەر زەوی دروستبکات و ببێتە هۆی دروستبوونی بوومەلەرزە.
بەپێی پەیامەکەی فرانک هۆگربیتس، لە چوارشەممەوە تا سەرەتای ڕۆژی پێنجشەممە، مانگ لەگەڵ موشتەری و ئۆرانۆس جووت دەبێت و ڕۆژانی 14، 15 و 16ی ئەم مانگە، یەکلاکەرەوە دەبن بۆ ڕوودانی ئەو دۆخە هەستیارە، بەڵام کاریگەریی بوومەلەرزەکە دەگاتە نزیکەی 17ی مانگ.
زاناکە لە پەیامەکەیدا ئەوەشی بەبیرهێناوەتەوە، کە ساڵی 2004، کاتێک خۆر، زوهرە و مەریخ جووتبوون، بوومەلەرزەیەک بە گوڕی 9.3ی ڕێختەر لە کەناراوەکانی دورگەی سۆمەترە ڕوویدا.
جێی باسە، فرانک هۆگربیتس چەند ڕۆژێک پێش ڕوودانی بوومەلەرزە بەهێزەکەی مانگی شوباتی ساڵی ڕابردووی تورکیا، پێشبینیی ئەو ڕووداوەی کردبوو، ئەمەش دەنگدانەوەیەکی زۆری لێکەوتەوە.

زانا هۆڵەندییەکە هۆشداریی لە بوومەلەرزەیەکی "وێرانکەر" دەدات

کۆمپانیای تۆیۆتا مۆتۆرس ڕایگەیاند، لە ساڵی 2023ـدا، 11.2 ملیۆن ئۆتۆمبێلی فرۆشتووە و بەمپێیەش بۆ چوارەم ساڵ لەسەریەک بووە پڕفرۆشترین کۆمپانیای ئۆتۆمبێل لە جیهاندا.
ئەمڕۆ سێشەممە، کۆمپانیای تۆیۆتا مۆتۆرس-ی ژاپۆنی لە بڵاوکراوەیەکدا ڕایگەیاند، لە ساڵی 2023ـدا، 11 ملیۆن و 200 هەزار ئۆتۆمبێلی فرۆشتووە، بەمەش جارێکیتر کۆمپانیاکە ژمارەیەکی پێوانەیی تۆمار کرد و بۆ چوارەم ساڵ لەسەریەک بووە پڕفرۆشترین کۆمپانیای ئۆتۆمبێل لە جیهاندا.
جێی باسە، ئەم ژمارەیە، بەرزترین ئاستە کە تائێستا لە مێژووی کۆمپانیا ژاپۆنییەکەدا تۆمارکراوە، بەجۆرێک، وەک کۆمپانیاکە ئاماژەی پێکردووە، لە ساڵی 2023ـدا ڕێژەی فرۆشیان 7.2% زیادیکردووە.
هاوکات کۆمپانیای "ڤۆڵکسواگن"ـی ئەڵمانی، ڕكابەری تۆیۆتایە و بە پلەی دووەم دێت لەڕووی بەرزترین ڕێژەی فرۆشی ئۆتۆمبێل بۆ ساڵی 2023 و نۆ ملیۆن و 200 هەزار ئۆتۆمبێلی لەو ساڵەدا فرۆشتووە.

بۆ چوارەم ساڵ لەسەریەک; تۆیۆتا یەکەمە

باڵندەی شڕایک؛ کە سەر بە خێزانی باڵندەی (لانیدای)ـە، جۆرێکە لە باڵندە دەگمەنەکانی جیهان و تایبەتمەندییە جیاوازەکەی، بووەتە جێی سەرنجی زانایانی بواری بایۆلۆجی.
شڕایک سەرەتا نێچیرەکانی بە دڕک یان لێواری تیژی درەختێک دەبەستێتەوە و بۆماوەی چەند ڕۆژێک لێی دەگەڕێت.

<img src="https://news.cgtn.com/news/2020-09-19/Family-of-shrike-birds-in-Beijing-lake-TUVbRY2ASc/img/5b6f90f02dc74ac48a44d113a27172a0/5b6f90f02dc74ac48a44d113a27172a0.jpeg" alt="undefined" style="height: auto;width: auto"/>

بەمدواییانە زانایان هۆکاری ئەم ڕەفتارەیان بۆ دەرکەوتووە کە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ژەهرەی لەناو نێچیرەکانیدا هەیە و شرایک ئەم کارە دەکات تا لەماوەی ئەو چەند ڕۆژەدا، نێچیرەکەی لە ژەهر پاکببێتەوە و ئامادەبێت بۆ خواردن. لەبەر ئەم ڕەفتارەشی، زۆرجار بە "باڵندەی قەساب"ـیش دەناسرێت.
شڕایک دەنوکێکی بەهێز و تیژی هەیە، کە ئەمەش یارمەتیی دەدات بەئاسانی نێچیرەکەی بگرێت و خۆراکەکەشی بەگشتی مشک، مێروو و باڵندە بچوکەکانە.
<img src="https://media.audubon.org/b19544.jpg" alt="undefined" style="height: auto;width: auto"/>

جگە لەم تایبەتمەندییانەی باسکران، شڕایک بەوە ناسراوە خاوەنی دەنگێکی خۆش و شێوەیەکی سەرنجڕاکێشە.
ئەم باڵندەیە زیاتر لە سنووری نێوان ئەوروپا و ئاسیا، هەروەها کیشوەری ئەفریقا دەژین، کەمینەیەکیشیان نیشتەجێی ئەمریکای باکوورن.

سینەمای قەلەم

گەڕان بکە بۆ نوێترین فیلم و دراما جیهانیەکان لە سینەمای قەڵەم بە زمانی کوردی و بیانی

جۆراوجۆر