بەڕێوبەری گشتی تەندروستی سلێمانی بڕیاریدا نەشتەرگەری لابردنی چەوی ورگ و دابەزاندنی كێش لەهەموو نەخۆشخانەکان ڕابگیرێت.

بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی لە نووسراوێکدا ڕایگەیاند،(د.صباح نصرالدین )بەڕێوبەری گشتی تەندروستی سلێمانی بڕیاریدا بە ڕاگرتنی هەموو جۆرەكانی نەشتەرگەری لابردنی چەوری ورگ و نەشتەرگەری تایبەت بەدابەزاندنی كێش لەهەموو نەخۆشخانە حكومی و نەخۆشخانەكانی كەرتی تایبەت بۆ ماوەیەكی كاتی تاوەكو بە هەماهەنگی سەندیكای پزیشكانی كوردستان و كۆمەڵە پزشیكیەكان ڕێنمایی نوێی تایبەت بەو جۆرە نەشتەرگەرییانە دەردەكرێن.

هاوکات، لە نوسراوێكی بەڕێوبەری گشتی تەندروستی سلێمانی ئاگاداری هەموو نەخۆشخانەكانی كەرتی تایبەتی كردەوە هەموو جۆرەكانی نەشتەرگەری تایبەت بە دابەزاندنی كێش و لابردنی چەوری بوەستێنن لەپێناو بەرژەوەندی گشتی تاوەكو بەنووسراوێكی تر ئاگاداریان دەكەنەوە، بەپێچەوانەوە ڕێكاری یاسایی بەرامبەر سەرپێچیكار دەگیرێتەبەر.

نەشتەرگەری دابەزاندنی کێش ڕاگیرا

چواله‌ی سه‌وز، یه‌کێکه‌ له‌ به‌رهه‌مه‌ ڕووه‌کییه‌کانی سه‌ره‌تای وه‌رزی به‌هار که‌ تام و چێژێکی تایبه‌تی خۆی هه‌یه لای هاوڵاتییان بە گشتی و خەڵکی کوردستان بە تایبەتی هەیە.
هاوکات، به‌ جۆرێک له‌ خۆراکه‌ به‌سووده‌کان داده‌نرێت بۆ ته‌ندروستی مرۆڤ، ده‌وڵه‌مه‌نده‌ به‌ چه‌ورییه‌ تاکه‌ سوود به‌خشه‌کان و ماده‌ی دژه‌ئۆکسان و ڤیتامینه‌کانی وه‌ک (A ،B B6 ،E ،K ،C ) له‌گه‌ڵ کانزه‌کان وه‌ک سۆدیۆم، پۆتاسێوم، فسفۆڕ، ئاسن، کالسیۆم، پۆتاسیۆم، مه‌گنسیۆم، مه‌نگه‌نیز، سلنیۆم، زینک، ڕیشاڵ، ئاو و کاربۆهیدرات.
کامه‌ران ڕەسوڵ ژاژڵه‌یی، پسپۆڕی زانستی خۆراک گرنگترین سووده‌کانی چواله‌ی سه‌وزی خستووەتەڕوو، کە بریتین لە:-

1. پاراستنی کێشی له‌ش و ڕێگه‌گرتن له‌ قه‌ڵه‌ویی و یارمه‌تی دابه‌زینی کێش ده‌دات له‌ کاتی ڕێجیمدا.
2. یارمه‌تی دابه‌زینی کۆلیستڕۆڵی خراپ دەدات له‌ خوێندا به‌ ڕێژه‌ی %12.
3. یارمه‌تی کۆنتڕۆڵکردنی ئاستی شه‌کره‌ له‌ خوێندا و ڕێگه‌گرتن له‌ تووشبوون به‌ نه‌خۆشی شه‌کره‌.
4. خۆپاراستن له‌ جه‌ڵته‌ی دڵ و مێشک و نه‌خۆشی ته‌سکبوونه‌وه‌ی خوێنبه‌ره‌کان.
5. پارێزگاری له‌ ته‌ندروستی دڵ و مێشک و به‌هێزکردنیان دەکات.
6. ڕێگری دەکات له‌ دروستبوونی به‌ردی زراو له‌گه‌ڵ یارمه‌تیدانی پاکبوونه‌وه‌ی جگه‌ر و له‌ش له‌ ماده‌ ژه‌هراوییه‌کان.
7. خۆپاراستن له‌ نه‌خۆشی نه‌رم بوونه‌وه‌ی ئێسک و چه‌ندین جۆری شێرپه‌نجه‌.
8. نه‌هێشتنی قه‌بزی و هه‌ندێ میکرۆبی ناو کۆئه‌ندامی میز و میزه‌ڕۆ.
9. ڕێگریدەکات له‌ نه‌خۆشی ئه‌لزه‌هایمه‌ر و به‌هێزکردنی یاده‌وه‌ری.
10. به‌هێزکردنی مووه‌کانی قژ و پاراستن له‌ سپی بوون و هه‌ڵوه‌رینی قژ.
11. پاراستنی ته‌ندروستی پێست و گه‌شبوونه‌وه‌ی و نه‌هێشتنی چرچولۆچ و خاڵ و زیپکه‌ و سیسی ده‌م و چاو.
*بۆ وەرگرتنی سوودەکان، باشتره‌ ڕۆژانه‌ نزیکه‌ی (30 ــ 35 ده‌نکی لێبخورێت له‌ نێوان ژه‌مه‌کان.

زیانه‌کانی زۆر خواردنی چواله‌:-

1. زیادکردنی کاریگه‌ری لاوه‌کی هه‌ندێ ده‌رمانی زه‌خت و دڵه‌کزێ و ده‌رمانی دژه‌مه‌ینی خوێن.
2. هه‌ست کردن به‌ ته‌مه‌ڵی.
3. ئاوسانی سک و زیادکردنی غازات.

سوودە تەندروستییەکانی خواردنی چواله‌ دەزانی؟

دەوترێت خواردنی ماست و ماسی پێکەوە زیانی تەندروستی دەبێت، بەڵام شارەزایانی بواری تەندروستی ڕایدەگەیەنن کە ڕاست نییە و بەپێچەوانەوە سووی تەندروستی زۆری هەیە.
ماست دەوڵەمەندە بە پرۆتین و ماددەی کالسیۆم و سودی تەندروستی بۆ ئێسک و ددانەکان هەیە هەروەها لە سوودەکانی ماسی، نەخۆشییەکانی دڵ کەمدەکاتەوە و هەوکردنی جومگەکان چارەسەر دەکات و کۆلیستڕۆڵ دادەبەزێت.
"دلێر ڕەزا عەبدولکەریم" پسپۆڕی نه‌خۆشییه‌كانی پێست، ئاشکرایکردووە، ده‌وترێت خواردنی ماست و ماسی ئەگەر بەیەکەوە بخورێن، گوایە مرۆڤ تووشی نه‌خۆشی به‌ڵه‌ك یپێست ده‌كات، ئه‌مه‌ بۆچوونێكی هه‌ڵه‌ و زانیارییه‌كی نادروسته‌، بەپێچەوانەوە چەندین سوودی تەندروستی ھەیە.
وتیشی، بەپێی لێکۆڵینەوە نوێیەکان لە ئەنجامی کارلێکی پڕۆتینەکانی ماسی و ماست ڕەنگە بەشێکی کەم لە مرۆڤ تووشی ھەستیاری پێست بکات، بەڵام بە ماوەیەکی کەم و کاریگەرییەکی ئه‌وتۆی نابێت.
لە درێژەی قسەکانیدا پسۆڕەکە ئاماژەی بەوەداوە، ماست دەوڵەمەندە بە ماددەی کالسیۆم کە گرنگە بۆ تەندروستی مرۆڤ بەتایبەتی بۆ ئێسک و ددانەکان، لەگەڵ ئەوەشدا ڕێژەیەکی باش لە پرۆتینەکانی تێدایە، ماسوولکەی جەستەش بەھێز دەکات، ھەروەھا ئەو بەکتریا بەسوودەی کە لەناو ماست بوونی ھەیە یارمەتی ھەرسکردنی خۆراک دەدات.
کاتێکیش ماست لەگەڵ ماسی دەخورێت بەھۆی ئەوەی سەرچاوەیەکە بۆ دەستکەوتنی کانزاکانی کالیسیۆم و فۆسفۆر و یۆد، سودەکانی بۆ تەندروستی ئێسک و ددانەکان دوو ھێندە دەبنەوە، لەگەڵ ئەوەی "ئۆمێگا سێ" کە لەناو ماسی بوونی ھەیە توانای لەناوبردنی چەوری زیان بەخشی دەبێت، ھەر بۆیە ئەو کەسانەی کە ئارەزوو دەکەن کێشی جەستەیان کەمبکەنەوە یان خۆراکێکی تەندروست بخۆن دەتوانن سوود لە خواردنی ماسی و ماست بەیەکەوە وەربگرن.

خواردنی ماست و ماسی بەیەکەوە زیانی تەندروستی هەیە؟

ئەو ژنەی لە کۆتایی ساڵی ڕابردوودا گورچیلەی بەرازی بۆ چێندرا، دۆخی تەندروستی تێكچوو و پزیشکەکانیش دەڵێن، جەستەی گورچیلەکەی ڕەتکردووەتەوە.
تۆوانا لونی، ژنێکی تەمەن 50 ساڵانی ئەمریکییە، ماوەی 25 ساڵە بەدەست نەخۆشی لەکارکەوتنی گورچیلە دەیناڵاند، سەرەتا لە ساڵی 1999 جارێک دایکی گورچیلەیەکی خۆی پێبەخشی، دواتر دوای هەشت ساڵ ئەو گورچیلەیەی لەکارکەوت و لەو ماوەیە بەدواوە نەتوانرا هیچ گورچیلەیەکی گونجاویان دەستبکەوێت بۆی بچێننەوە.
لە کۆتایی ساڵی ڕابردوو، پزیشکان بڕیاریاندا گورچیلەی بەراز بۆ لونی بچێنن، دوای ئەنجامدانی نەشتەرگەرییەکە سەرکەوتنی پرۆسەکەیان ڕاگەیاند.
دوای چەند مانگێک لونی نەخۆشخانەی جێهێشت و ڕایگەیاند، ئەو گورچیلەیە توانییویەتی ژیانێکی نوێی پێببەخشێت، بەڵام خۆشییەکەى بەردەوام نەبوو و، پزیشکەکان ڕەتکردنەوەی گورچیلەکە لەلایەن جەستەی نەخۆشەکەوە ڕاگەیاند.
بڕیارە جارێکی دیکە و دوای دەستکەوتنی گورچیلەیەکی گونجاو، گورچیلەی مرۆڤێک لەبری بەراز بۆ تۆوانا لونی بچێنرێت.

ئەو ژنەی بە گورچیلەی بەرازەوە دەژیا دۆخی تەندروستی تێکچوو 

ئۆتیزم وشه‌یه‌كی یۆنانییه‌، بەواتای‌ دابڕان و گۆشه‌گیری دێت و نەخۆشی ئۆتیزم بریتییه‌ له‌ تێكچوونێكی ئاڵۆزی گه‌شه‌ له‌ ئه‌نجامی تێكچوونی فه‌رمانه‌كانی مێشك و ده‌مار كه‌ له‌سێ ساڵی یه‌كه‌می ته‌مه‌نی منداڵیدا ڕووده‌دات.
پسپۆڕان ئاماژە بەوەدەکەن، ئۆتیزم، حاڵه‌تی ڕوودانی پشێوییه‌ له‌ گه‌شه‌كردنی خانه‌كانی مێشكدا و ده‌بێته‌ هۆی تێكچوونی كار و فه‌رمانه‌كانی مێشك، واته‌ سه‌رجه‌م به‌شه‌كانی مێشك له‌یه‌ك كاتداو به‌یه‌كه‌وه‌ كارناكه‌ن، ئه‌مه‌ش كاریگه‌ری توند ده‌خاته‌ سه‌ر په‌یوه‌ندیی زاره‌كی (قسه‌كردن) و نازاره‌كی (ئیشاره‌ت) و تێكه‌ڵاوبوونی كۆمه‌ڵایه‌تی و فێركردن و هه‌ڵسوكه‌وت، به‌وهۆیه‌شه‌وه‌ زۆرینه‌ی تووشبووانی نه‌خۆشی ئۆتیزم ناتوانن په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ چوارده‌وریان ببه‌ستن. 
ئەوەش ئاشکرا دەکەن، ڕێژه‌ی توشبوون نزیكه‌ی ( 3\4 ) له‌ (10000) منداڵدایه‌ و له‌ نێریه‌ندا به‌ڕێژه‌ی 3/1 زیاترە له‌ مێینه‌.
نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان، ڕۆژی 2ــی نیسانی دیاریکردووە بە ڕۆژی جیهانی هۆشیاری‌ له‌ باره‌ی نەخۆشی ئۆتیزم و هه‌موو ساڵێك له‌م ڕۆژه‌دا یاد ده‌كرێته‌وه‌.

نەخۆشی ئۆتیزم چییە؟ 

خورما میوەیەکی بەردین، واتە تۆوێکی هەیە، مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی زۆر دوور.
ئێمەی مرۆڤ لە میزۆپۆتامیا، بەخێرایی لە سیحری سوودە تەندروستییەکانی خورما فێربووین، لەو کاتەوە ئەم میوە خۆراکییە لە ناوچەکەدا (عێراق، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، باکووری ئەفریقا) جێی بایەخی ماوەتەوە.
ئەمڕۆ میسر گەورەترین بەرهەمهێنەری خورمایە و نزیکەی هەموو وڵاتێکی دیکەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پلەی دووەمدایە. تایبەتمەندی خورما بۆ تەندروستی و دوورکەوتنەوە لە هەموو جۆرەکانی شێرپەنجە و تەندروستی پێست و زیادکردنی وزە سەلمێنراوە.
لە جیهانیدا، هەموو شتێک لە ڕێگەی پەیوەندییەوە بەیەکەوە گرێدراوە، دەستڕاگەیشتن بە میوەیەکی وەک خورماش لەبەردەستی هەموو کەسێکدایە. میوەیەک کە وەک ژەمێکی تەواو کاردەکات.
سوودە تەندروستییەکانی خورما:
1-	خورما دەوڵەمەندە بە ڕیشاڵ
وەرگرتنی ڕیشاڵی پێویست بۆ جەستەیەکی تەندروست زۆر گرنگە. 100 گرام خورما 7 گرام ڕیشاڵی تێدایە. بۆیە یەکێکە لە باشترین ڕێگاکان بۆ زیادکردنی وەرگرتنی ڕیشاڵ لە خۆراکی ڕۆژانەدا.
ڕیشاڵەکان هەرسکردن خاو دەکەنەوە و دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ ئەوەی شەکر لە خوێندا زۆر بەرز نەبێتەوە دوای خواردن. هەر لەبەر ئەم هۆکارە، خورماکان ڕێژەی گلایسیمیک (GI)ی کەمیان هەیە. ئیندێکسی گلایسیمیک ڕێژەی بەرزبوونەوەی شەکری خوێن دەپێوێت دوای خواردنی خۆراکێکی دیاریکراو.

2-	خورما دەوڵەمەندە بە دژە ئۆکسانی دژە نەخۆشی
خورما چەندین مادەی دژە ئۆکسانی تێدایە کە سوودێکی زۆری هەیە بۆ تەندروستی لەش و ڕێگری لە ڕوودانی نەخۆشی دەکات. دژە ئۆکسێنەرەکان خانەکان لە ڕادیکاڵە ئازادەکان دەپارێزن، کە بریتین لە مۆلیکولە ناجێگیرەکان کە مۆلیکولەکانی تر ناسەقامگیر دەکەن و لەوانەیە کاردانەوەی زیانبەخش لە جەستەدا دروست بکەن و ببنە هۆی نەخۆشی. خورما زۆرترین ڕێژەی دژە ئۆکسانی تێدایە.

3-	خورما تەندروستی مێشک دەپارێزێت
خواردنی خورما یارمەتی باشترکردنی کارکردنی مێشک دەدات. توێژینەوە تاقیگەییەکان دەریانخستووە، کە خورما سوودبەخشە بۆ کەمکردنەوەی نیشانەکانی هەوکردن وەک ئینتەرلوکین (IL-6) لە مێشکدا.
ئاستی بەرزی IL-6 پەیوەندی بە مەترسی زیاتری تووشبوون بە نەخۆشییە دەمارییەکانی وەک ئەلزەهایمەرەوە هەیە. سەرەڕای ئەوەش، توێژینەوەکانی تر، لەنێویاندا توێژینەوە لەسەر ئاژەڵان، دەریانخستووە کە خورما سوودبەخشە لە کەمکردنەوەی چالاکیی پڕۆتینەکانی ئامیلۆید بێتا کە دەتوانن پلاکی مێشک دروست بکەن.
کاتێک پلاکی مێشک لە مێشکدا کۆدەبێتەوە، لەوانەیە پەیوەندی نێوان خانەکانی مێشک تێکبدات و لە کۆتاییدا دەبێتە هۆی مردنی خانەکانی مێشک و نەخۆشی ئەلزەهایمەر.
تایبەتمەندی پۆتانسێلی بەرزکردنەوەی مێشک لەڕێگەی خورما دەگەڕێتەوە بۆ ناوەڕۆکی دژە ئۆکسێنەر کە ناسراوە بە کەمکردنەوەی هەوکردن، لەنێویاندا فلاڤۆنۆیدەکان.
4-	خورما شیرینیەیەکی سروشتییە
خورما سەرچاوەی فرۆکتۆزە کە شەکرێکی سروشتییە و لە میوەدا هەیە. بەهۆی ئەمەوە خورما زۆر شیرینە، خورما بەدیلێکی زۆر باشە بۆ شەکری سپی بەهۆی ئەو ماددە خۆراکی و ڕیشاڵ و دژە ئۆکسێنەرانەی کە هەیەتی.
گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە هەرچەندە خورما دەوڵەمەندە بە ڕیشاڵ و ماددە خۆراکیەکان، بەڵام هێشتا کالۆری تاڕادەیەک بەرزە و پێویستە بە ڕێژەیەکی مامناوەند بخورێت.
5-	خورما تەندروستی ئێسک باشتر دەکات
خورما چەندین کانزای تێدایە لەوانە فسفۆر و کالیسیۆم و مەگنیسیۆم. هەموو ئەمانە لێکۆڵینەوەیان لەسەر کراوە بۆ ئەوەی توانای ڕێگریکردنیان لە حاڵەتەکانی پەیوەست بە ئێسک وەکو پووکانەوەی ئێسک.
بۆیە خواردنی خورماش دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ باشترکردنی تەندروستی ئێسک. بەسوودە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی شەکری خوێن، بەهۆی کەمی بوونی ڕێژەی گلایسیمیک، خورما یارمەتیدەرە بۆ ڕێکخستنی شەکری خوێن بەهۆی ڕیشاڵ و دژە ئۆکسێنەرەوە. بۆیە خواردنیان یارمەتیدەرە بۆ بەڕێوەبردنی نەخۆشی شەکرە. بەڵام دەبێت ڕەچاوی بڕی بەکارهێنانی بکرێت.

6-	خورما تەندروستی چاو دەدات بەهێزتر دەکات
خورما دەوڵەمەندە بە ڤیتامین و کانزاکانی (ڤیتامین A و ڤیتامین K، کانزاکان، ئاسن، کالیسیۆم، مەگنیسیۆم، ڕیبۆفلاڤین، تیامین، زینک و فۆلات). ئەم تایبەتمەندیانە خورما دەکاتە خۆراکێکی نایاب بۆ پاراستنی بینینێکی باش.
7- خورما یارمەتی تەندروستی دەم و ددان دەدات
کاتێک باس لە خواردنی شیرینی دەکرێت زۆربەیان بۆ ددانەکان خراپن. مادەی سروشتی خورما یارمەتی بەهێزکردنی مینای ددان دەدات و هەروەها لە پلاکی ددان دەپارێزێت. خورما ئارەزووی خواردنی خواردنی شیرینی ناتەندروست کەمدەکاتەوە.
فۆڕمی توخمیی فلۆرین بە شێوەیەکی زۆر لە خورمادا دەبینرێت. فلۆراید سوودبەخشە بۆ پێکهاتەی ددان بەتایبەتی مینای ددان و وەک دژە بۆشایی کاردەکات.
ڤیتامین سی لە خورمادا یارمەتی بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشییەکانی پووک دەدات و خوێنبەرە لاوازەکان بەهێز دەکات و ڕێگری لە کەمخوێنی دەکات، ئەمەش لە بەرامبەردا سوودی هەیە بۆ تەندروستی گشتی.
توێژینەوەکان دەریانخستووە کە خورما بۆ چارەسەری شێرپەنجەش بەسوودە. ڤیتامین B لە خورمادا بەسوودە بۆ چارەسەرکردنی هەوکردن و هەروەها چاککردنەوەی برینەکانی سەر لێو و پووک و پەردەی چڵکدار.
8- خورما بۆ دابەزاندنی کێش بەسوودە
دابەزاندنی کێش تایبەتمەندییەکی تری خورمایە. توێژەران لە توێژینەوەکەدا ئاماژەیان بەوە کردووە، ڕێگەیەکی سەرەکی بۆ ڕێگریکردن لە قەڵەوی بریتییە لە ڕێگریکردن لە لیپازی پەنکریاس کە ئەنزیمێکە لەلایەن پەنکریاسەوە بەرهەمدەهێنرێت.
لەم توێژینەوەیەدا توێژەران چەندین دەرهێنراوی خورمایان تاقیکردەوە و بۆیان دەرکەوت کە ئەم ئەنزیمە سەرکوت دەکەن. هەروەها خورما دەتوانێت یارمەتی باشترکردنی کۆلیسترۆڵ و کەمکردنەوەی هەوکردن بدات، کە هەردووکیان کاریگەری ئەرێنییان لەسەر دابەزاندنی کێش هەیە.
9- خورما زۆر باشە بۆ تەندروستی دڵ
خورما ڕێژەیەکی کەمی سۆدیۆم و پۆتاسیۆمی زۆری تێدایە، ئەمەش دەبێتە هەڵبژاردەیەکی باش ئەگەر پەستانی خوێنت بەرز بێت. 4 خورما لە بنەڕەتدا بێ سۆدیۆم و نزیکەی 700 میلیگرام پۆتاسیۆمی تێدایە کە 25%ی بەهای ڕۆژانەی دابین دەکات.
پۆتاسیۆم یارمەتی کەمکردنەوەی پەستانی خوێن دەدات بە یارمەتی دەرکردنی سۆدیۆم لە جەستە و کەمکردنەوەی گرژی لە خوێنبەرەکاندا. کۆمەڵەی دڵی ئەمریکی پێشنیاری خواردنی زیاتری ئەو خۆراکانە دەکات کە دەوڵەمەندن بە پۆتاسیۆم وەک خورما بۆ تەندروستی دڵ.
10- خورما بۆ قەبزی بەسوودە
خورما لە زۆر ڕووەوە سوودی هەیە بۆ تەندروستی، لەوانەش شلکەرەوەیەکی سروشتییە و دەتوانێت قەبزی ڕزگار بکات. خورما وەک یەکێک لە کاریگەرترین چارەسەرە سروشتییەکان بۆ قەبزی دادەنرێت.
خورما ڕێژەیەکی بەرزی ڕیشاڵی نەتواوەی تێدایە، ئەمەش قەبارەی پیسایی زیاد دەکات و ئاسانکاری دەکات بۆ جوڵەی خۆراک لە ڕیخۆڵەکاندا. خورما ڕێژەی ئاو زیاد دەکات کە دەکێشرێتە ناو کۆئەندامی هەرسەوە.
ئەمەش وا دەکات پیسایی خێراتر بجوڵێت و ناهێڵێت ڕەق بێت. تەنانەت دەرکەوتووە کە خورما یارمەتیدەرە بۆ کەمکردنەوەی قەرەباڵغی قۆڵۆن کە بە شێوەیەکی باو لەگەڵ قەبزی درێژخایەندایە.

 11- خورما سەرچاوەیەکی گرنگی بەهێزکردنی قژ و پێستە 
خورما سەرچاوەیەکی نایابی ڤیتامین C و D یە، کە بەرهەمهێنانی کۆلاجین زیاد دەکات و دەبێتە هۆی زیادبوونی لاستیکی. هەروەها خورما دەوڵەمەندە بە دژە ئۆکسێنەر بەتایبەت تانین کە ڕێگری دەکات لە تێکچوونی خانەکان و ئۆکساندن و یارمەتی کەمکردنەوەی هەوکردن دەدات.
خورما مادەی خۆراکی تێدایە کە هێزی شانەکانی ژێر پێست زیاد دەکات، ئەمەش دەبێتە هۆی نەرمبوونی پێست. دژە ئۆکسێنەرەکان لە خورمادا کاریگەرییەکانی ڕادیکاڵە ئازادەکان کۆنتڕۆڵ دەکەن و دەرکەوتنی چرچ و لۆچی و هێڵە وردەکان دوادەخەن.
خورما ترشی پانتۆتینیکی تێدایە کە پێست لە ناوەوە چاک دەکاتەوە و درەوشاوەیی پێدەبەخشێت. یەکێکی تر لە سوودەکانی خورما چارەسەرکردنی حەساسیەتی پێستە کە بەزۆری لە هەموو جەستەدا ڕوودەدات.
خواردنی خورما (ڕۆژانە دوو بۆ سێ جار) دەبێتە هۆی بەھێزکردنی قژت لە ماوەیەکی کورتدا. بەو پێیەی خورما دەوڵەمەندە بە ئاسن، سوڕی خوێن لە پێستی سەر باشتر دەکات، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ گەشەکردنی خێرای قژ.

12- خورما دەبێتە هۆی زیادکردنی ژمارە و کوالێتی سپێرمی پیاوان
خورما ئیسترادیۆل و فلاڤۆنۆیدەکانی تێدایە. ئەم دووانە کاریگەری ئەرێنییان هەیە کە کوالیتی و ژمارەی سپێرم زیاد دەکەن. یەکێک لە سوودە گرنگەکانی خواردنی خورما بۆ پیاوان باشترکردنی تەندروستی سێکسییە.
ئەم میوەیە، توانای سێکسی زیاد دەکات و ژیانی سێکسی چێژبەخشتر دەکات. خورما بۆ پیاوان زۆر بەسوودە و پێویستە بەشێک بێت لە ڕێجیمەکە. لە کۆندا مرۆڤەکان خورمایان بەکارهێناوە بۆ بەهێزکردنی هێزی سێکسی.
تایبەتمەندی خورما لە نەخۆشیەکانی ئافرەتان
بەپێی داتاکانی شێرپەنجەی جیهانی، نزیکەی 10 ملیۆن ژن لە جیهاندا تووشی شێرپەنجە دەبن. باوترین شێرپەنجە لە ئافرەتان بریتین لە شێرپەنجەی ملی ڕەحم و سییەکان و مەمک و پێست.
خورما دەوڵەمەندە بە دژە ئۆکسێنەر کە خانەکانت لە زیانەکانی ڕادیکاڵە ئازادەکان دەپارێزێت. ئەم ماددە کیمیاییە ناجێگیرانە کە بە ڕادیکاڵە ئازادەکان ناسراون، توانای زیانگەیاندن بە جەستەیان هەیە و تووشی شێرپەنجە دەبن.
سوودێکیتری خورما بەراورد لەگەڵ میوەکانی تر، خورما ڕێژەیەکی بەرزی دژە ئۆکسانی تێدایە. ترشی فینۆلیک و کارۆتینۆید و فلاڤۆنۆید دژە ئۆکسێنەرە سەرەتاییەکانن کە لە خورمادا هەن. هەر لە کۆنەوە ئامۆژگاری دایکانی دووگیان کراون کە خورما بخۆن بە هۆکاری جۆراوجۆر. خورما دەوڵەمەندە بە ڕیشاڵ و پۆتاسیۆم، هەردووکیان پێویستن بۆ دووگیانییەکی تەندروست.
تایبەتمەندی خورما بۆ منداڵبوون خورما ڤیتامین و کانزاکانی تێدایە کە یارمەتیدەرە بۆ ڕێگریکردن لە کەموکوڕی لەدایک بوون و کێشەکانی تر لە کاتی دووگیانیدا. جگە لەوەش، خورما دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی مەترسی ئاڵۆزییەکان لە کاتی منداڵبووندا، ئەمەش وایکردووە ببێتە بەشێکی سەرەکی لە خۆراکی هەموو دایکێکی چاوەڕوانکراودا.
تایبەتمەندییەکی دیکەی خورما بۆ ئافرەتان لە کاتی شیرپێدانە، خورما سەرچاوەیەکی نایابی خۆراکە بۆ خانمانی دووگیان. سەرچاوەیەکی باشی کالیسیۆم، کە پێویستە بۆ گەشەی ئێسک. یەک خورما نزیکەی 150 میلیگرام کالیسیۆمی تێدایە کە 4 هێندەی ئەو بڕە زیاترە لە پەرداخێک شیردا.
13- سوودی بەکارهێنانی خورما لە لەشجوانیدا
خورما دەوڵەمەندە بە کاربۆهیدرات و شەکر و کانزا و ڤیتامینەکان. هەر لەبەر ئەم هۆکارە لە نێو وەرزشوانان و لەشجوانیدا بەهایەکی زۆری هەیە. کاریگەری خورما لە وەرزش و لەشجوانیدا بە جۆرێکە کە وەرزشوانان و لەشجوانی دەتوانن پشت بەم میوەیە ببەستن کە دەوڵەمەندە بە کانزاکان و هەمیشە هەوڵیان داوە بیخەنە ناو خۆراکی خۆیانەوە.
خواردنی چەند خورمایەک لە ڕۆژێکدا ئەو ئاسنە بۆ جەستە دابین دەکات کە لە کاتی وەرزشکردندا پێویستی پێیەتی و سوودی هەیە بۆ تەندروستی دڵ و ڕێگری دەکات لە دروستبوونی کێشەکانی دڵ لە کاتی وەرزشکردندا. بۆیە زۆر باشترە وەرزشوانان و لەشجوانی پێش ڕاهێنان 2 بۆ 4 خورما بخۆن.

بۆچی بەربانگ کردنەوە بە خورما بەسوودە؟

سەرپەرشتیارى تیمى چارەسەرى مانگرتووان لە نەخۆشخانەى شار نوێترین زانیاری لەبارەی وەرگرینی چارەسەر بۆ مانگرتووان دەخاتەڕوو.

سێشەممە، 11-2-2025، دکتۆر گۆران محێدین، سەرپەرشتیارى تیمى چارەسەرى مانگرتووان لە نەخۆشخانەى شار، لە کۆنگرەیەکى ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند: "تیمێک لە بەشى هەناوى، پزیشکى خۆراک، پەرستار و کارمەندانى دیکە بۆ چارەسەر و چاودێریى مانگرتووان پێکهێنراوە و چارەسەرى سەرەتایى دەستى پێ کردووە".

ئاشکراشیکرد: "دواى گەڕانەوەى ئەنجامى ئەو پشکنینە پزیشکییانەى کە بۆ مانگرتووان ئەنجام دراوە، هەریەکەیان بەپێى حاڵەتەکەى چارەسەرى بۆ دەکرێت".

لە ڕۆژى سێشەممە 28-1-2025ەوە خۆپیشاندانى مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی بۆ داواکردنى مافە داراییەکانیان بەڕێوەچوو، هەمان ڕۆژ 13 مامۆستا و فەرمانبەر مانگرتنیان لە خواردن ڕاگەیاند و لەبەردەم نووسینگەى نەتەوەیەکگرتووەکان لە شارى سلێمانى خێمەیان هەڵدا.

نوێترین زانیاری لەبارەی وەرگرتنی چارەسەر بۆ مانگرتووان

بەڕێوەبەری تەندروستی هەولێر ڕایگەیاند، ڕێژەی توشبوون بە نەخۆشی شێرپەنجە بە دوو ساڵی ڕابردوو کەمیکردووە.

دووشەممە، 10-2-2025، د.دلۆڤان محەممەد، بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی هەولێر لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، دەتوانرێت چیرۆکی ئەوانەی لە نەخۆشی شێرپەنجە ڕزگارییان بووە و نەخۆشییەکەیان تێپەڕاندووە، بکرێتە سەرچاوەیەکی باشی دەروونی بۆ نەخۆشانی دیکە.

ئەوەشی خستەڕوو، سەدا 28ـی ئەوانەی وەک توشبووی نەخۆشییەکە تۆمار دەکرێن، دانیشتووانی دەرەوەی هەرێمی کوردستانن.

باسی لەوەشکرد، ڕێژەی توشبوون بە نەخۆشی شێرپەنجە بە دوو ساڵی ڕابردوو، ڕووی لە کەمبوونەوە کردووە.

دەشڵێت، ئەوانەی نەخۆشییەکەیان تێپەڕاندووە، ئێستا ئاسایی ژیان دەکەن، ئەوەش کاریگەریی لەسەر دەروونی نەخۆشانی دیکە دروستدەکات، چونکە بەشێک لە چارەسەرییەکانی ئەو نەخۆشییە، لایەنی دەروونییە کە پێویستە هەمیشە مۆراڵی نەخۆشەکە و خزم و کەسانیشی بەرز بکرێتەوە بۆ ئەوەی چارەسەری باشتریان بۆ بکرێت.

بەڕێوبەری گشتی تەندروستی هەولێر ڕوونیشیکردەوە، سەدا 28 ئەو نەخۆشانەی لە هەولێر تۆمار دەکرێن، نەخۆشانی دەرەوەی هەرێمی کوردستانن، لە پارێزگاکانی ناوەڕاست و باشووری عێراقەوە دێن.

جەختی لەوەشکردەوە، ئامارەکانی ساڵی 2024 بۆ تووشبووانی شێرپەنجە ئەگەر بەراورد بکرێت بە ئاماری ساڵی، ساڵی 2023 ژمارەی تووشبووان 5456 بوون، ساڵی 2024ـیش، 4983 توشبوو بووە بە شێرپەنجە.

لە هەولێر ڕێژەی توشبوون بە شێرپەنجە کەمیکردووە

تەندروستی سلێمانی ڕایگەیاند، لە ساڵی ڕابردوودا سێ حاڵەتی لەدایکبوونی چواری لەسەرجەم نەخۆشخانەكان تۆماركراون.

تەندروستی سلێمانى لە بڵاوکراوەیەکدا ڕایگەیاند، لەماوەی ساڵی ڕابردوودا 30 هەزار و 65 منداڵ لەنەخۆشخانە حكومیەكان و ئەهلیەكانی سنووری پارێزگای سلێمانی لەدایكبوون، لەو ژمارەیەك 15 هەزار و 706 منداڵیان كوڕ بوون و 14 هەزار و 359 منداڵیان كچ بوون.

ئاشکراشیکرد، ساڵی ڕابردوو 15 هەزار و 847 منداڵ لەنەخۆشخانە حكومیەكانی سنووری پارێزگای سلێمانی لەدایكبوون.

جەختی لەوەشکردەوە، هەروەها 14 هەزار و 218 منداڵ لەنەخۆشخانە ئەهلیەكان لەدایكبوون.

باسی لەوەشکرد، ساڵی ڕابردوو 375 حاڵەتی لەدایكبوونی دووانە و 13 حاڵەتی لەدایكبوونی سیانە.

وتیشی، سێ حاڵەتی لەدایكبوونی چواری لەسەرجەم نەخۆشخانەكان تۆماركراون.

لە ساڵی ڕابردوو سێ حاڵەتی لەدایکبوونی چواری تۆمارکراون

ژنێکی ئەمریکیی، پاش ئەوەی یەکێک لە گورچیلەکانی دەبەخشێتە دایکی، گورچیلەیەکی بەرازی بۆ دەچێندرێت و پزیشکەکەی دەڵێت: "لەئێستادا باری تەندروستیی جێگیرە".
تۆوانا لوونی، ئەو ژنە ئەمریکییە تەمەن 53 ساڵەیە، کە ماوەی دوو مانگە بە گورچیلەی بەرازەوە دەژی و وەک پزیشکەکەشی باسی دەکات، باری تەندروستیی جێگیرە.
ڕۆبێرت مۆنتیگۆری، پزیشکی گشتیی نەشتەرگەریی هەناوی، دەربارەی دۆخی تەندروستیی لوونی دەڵێت: "ماوەی دوو مانگە تۆوانا نەشتەرگەریی چاندنی گورچیلەی بۆ ئەنجامدراوە و خۆشبەختانە سەرکەوتوو بووە. تۆوانا بووەتە هیوای چەندین نەخۆشیتر کە پێوێستیان بە چاندنی گورچیلە هەیە".
لوونی، 11 ساڵ پێش ئێستا گورچیلەیەکی بەخشی بە دایکی، دوابەدوای ئەوە توشی گرفتی تەندروستیی وەک (هەناسە تەنگی و بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن) بووە. پاش دووگیانبوونیشی؛ نیشانەکانی تەندروستیی بەرەو خراپتر رۆیشتووە، تا ئەو کاتەی ئەو تاکە گورچیلەیەشی کە مابووی، بەرەو لاوازی دەڕۆیشت.
سەرئەنجام، پێش دوو مانگ نەشتەرگەرییەکی کەموێنەی بۆ دەکرێت بە چاندنی گورچیلەیەکی بەراز بۆی. وەک پزیشکەکەی دەڵێت، لە ئەمریکا خەڵکی زۆر ناویان نوسیوە بۆ ئەنجامدانی نەشتەرگەریی گورچیلە و هیچ خۆبەخشێک نەبووە تا گورچیلەی خۆی بە لوونی ببەخشێت، هەربۆیە گورچیلەی بەرازیان بۆ چاندووە.
ڕۆبێرت مۆنتیگۆری، پزیشکەکەی لوونی دەڵێت، دوای چەندین تاقیکردنەوە و لێکۆڵینەوە لەسەر بۆماوەیی ئاژەڵ و بەکارهێنانی ئەندامەکانیان بۆ مرۆڤ، بڕیارداوە کە گورچیلەیەکی بەراز بۆ لوونی بچێنێت.

<img src="https://dims.apnews.com/dims4/default/02d28ab/2147483647/strip/true/crop/1920x1080+0+0/resize/1440x810!/format/webp/quality/90/?url=https%3A%2F%2Fassets.apnews.com%2F7a%2F2a%2F05215a0b32c667e7b83d44c2787f%2F2fcaa18cb7084fce9abc69a77c7647d8" alt="undefined" style="height: auto;width: auto"/>

ژنێک بە گورچیلەی بەرازەوە دەژی

پشکنینی گشتیی ساڵانە یارمەتیدەرێکی باشە بۆ دەستنیشانکردنی نەخۆشییەکان لە قۆناغە سەرەتاییەکاندا، کە ئەمەش چارەسەرکردنیان ئاسانتر دەکات، هەروەها ئەم پشکنینانە دەتوانن فاکتەرە مەترسیدارەکانی نەخۆشییەکانی وەک دڵ، شەکرە و شێرپەنجە دیاریبکەن لە قۆناغە سەرەتاییەکاندا.
پشکنینی گشتیی ساڵانە کە پسپۆڕانی بواری تەندروستی پێشنیاری دەکەن بریتین لە:
پشکنینی خوێن: بۆ دیاریکردنی ئاستی شەکرە، چەوری خوێن، هۆڕمۆنەکان و ڤیتامینەکان.
پشکنینی دڵ: وەک هێڵکاریی دڵ و ئیکۆی دڵ.
پشکنینی شێرپەنجە: وەک مامۆگرافی بۆ ژنان و پشکنینی پڕۆستات بۆ پیاوان.
پشکنینی ددان: بۆ دڵنیابوون لە تەندروستیی ددان و چارەسەری کێشەکانی پوک و دەم.
پشکنینەکانی دیکە: پشکنینی سۆنار، پشکنینی تایبەت بە پێوانەی سییەکان، هتد....
ئامارەکان لە سەرانسەری جیهان سەبارەت بە پشکنینی پێشوەختە نیشانمان دەدەن، کە ئەم پشکنینانە ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە لە دەستنیشانکردنی نەخۆشییەکان و کەمکردنەوەی تێچووی چارەسەر و مردنی پێشوەختە بە ڕێژەی %60.

بۆچی دەبێت ساڵانە پشکنینی گشتی ئەنجامبدەین؟

ئازاری سینگ یەکێکە لە باوترین جۆرەکانی ئازار لە جیهاندا، پسپۆڕانی بواری تەندروستی هۆشداری دەدەن بە هاوڵاتییان لە کاتی هەبوونی ئازار لە ناوچەی سینگدا، دەستبەجێ سەردانی نەخۆشخانەکان بکەن.
پسپۆڕان ئاماژە بەوە دەدەن، هەندێک جۆر لە ئازاری سینگ پەیوەندییان بە ماسولکەی دڵ و دەمارەکانی نییە، ئەو ئازارانەش بریتین لە:
ئازاری ماسولکە و ئێسکەکان
ئەم جۆرە ئازارە بە شێوەیەکی گشتی لە ناوچەی سینگدا هەستی پێدەکرێت، کاتێک کەسەکە شتێکی قورس هەڵدەگرێت یاخود جوڵەیەکی لەناکاو دەکات.
ئازاری سییەکان
ئەم جۆرە ئازارەیان بەهۆی توشبوونی سییەکان بە نەخۆشی، یاخود گیران، یانیش هەوکردن لە سییەکاندا ڕوودەدات.
گەڕانەوەی ترشەڵۆکی گەدە
ئەم جۆرە ئازارەیان زیاتر لە کاتەکانی پاش نانخواردن هەستی پێدەکرێت، یاخود لە کاتی گەدەی بەتاڵ.
ئازاری فتقی گەدە
ئەم ئازارەیان بەهۆی سەرکەوتنی بەشێکی گەدە بۆ ناو قەفەزەی سینگ دروستدەبێت.
ترس و دڵەڕاوکێ
ئەم ئازارەیان پەیوەندیی بە لایەنی دەروونیی کەسەکەوە هەیە، جەستە دەچێتە بارودۆخی ئاگاداری و ئەم ئازارە دروستدەکات.
هەوکردنی درێژخایەنی قەفەسەی سینگ
ئەم ئازارە ڕوودەدات کاتێک قەفەسەی سینگ و پەراسووەکان توشی هەوکردنی درێژخایەن دەبنەوە و بەشێوەیەکی گشتی خۆی چاکدەبێتەوە، بەڵام پێویستی بە کاتی زۆر هەیە.
ئازاری دەماری ناوچەی سینگ 
ئەم ئازارەیان کاتێک ڕوودەدات، کە زەبرێکی توند یاخود هەوکردن لە ماسولکەکانی سینگدا ڕوودەدات.
پچڕانی بەستەری سینگ
یەکێکە لە هۆکارەکانی دروستبوونی ئازار لە ناوچەی سینگدا.
لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا، پسپۆڕان دەڵێن پێویست دەکات لە کاتی هەستکردن بە بچوکترین ئازار لە سینگدا، هاوڵاتییان بەپەلە سەردانی نزیکترین بنکەی تەندروستی بکەن.
نیشانەکانی نەخۆشیی دڵ
ماندوبوون و شەکەتیی زۆر لەکاتی ڕێکردن لە ماوەیەکی کەمدا.
ئازاری سینگ، کە بڵاودەبێتەوە بۆ پشت، شان، مل، قۆڵ و شەویلگە.
ئارەقەکردنەوەی سارد.
تەنگەنەفەسی.
گێژبوون.
ئازاری سینگ.
هەستکردن بە قورساییەکی زۆر لەسەر ناوچەی سینگ.
دڵەکزێ.
لە کۆتاییدا گرنگە لەکاتی هەستکردن بە بچوکترین ئازار لە ناوچەی سینگدا، بە خێرایی و دەستبەجێ سەردانی نزیکترین بنکەی تەندروستی بکرێت.

سینەمای قەلەم

گەڕان بکە بۆ نوێترین فیلم و دراما جیهانیەکان لە سینەمای قەڵەم بە زمانی کوردی و بیانی

تەندروستی