خورما میوەیەکی بەردین، واتە تۆوێکی هەیە، مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی زۆر دوور.

ئێمەی مرۆڤ لە میزۆپۆتامیا، بەخێرایی لە سیحری سوودە تەندروستییەکانی خورما فێربووین، لەو کاتەوە ئەم میوە خۆراکییە لە ناوچەکەدا (عێراق، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، باکووری ئەفریقا) جێی بایەخی ماوەتەوە.

ئەمڕۆ میسر گەورەترین بەرهەمهێنەری خورمایە و نزیکەی هەموو وڵاتێکی دیکەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە پلەی دووەمدایە. تایبەتمەندی خورما بۆ تەندروستی و دوورکەوتنەوە لە هەموو جۆرەکانی شێرپەنجە و تەندروستی پێست و زیادکردنی وزە سەلمێنراوە.

لە جیهانیدا، هەموو شتێک لە ڕێگەی پەیوەندییەوە بەیەکەوە گرێدراوە، دەستڕاگەیشتن بە میوەیەکی وەک خورماش لەبەردەستی هەموو کەسێکدایە. میوەیەک کە وەک ژەمێکی تەواو کاردەکات.

سوودە تەندروستییەکانی خورما:

1- خورما دەوڵەمەندە بە ڕیشاڵ

وەرگرتنی ڕیشاڵی پێویست بۆ جەستەیەکی تەندروست زۆر گرنگە. 100 گرام خورما 7 گرام ڕیشاڵی تێدایە. بۆیە یەکێکە لە باشترین ڕێگاکان بۆ زیادکردنی وەرگرتنی ڕیشاڵ لە خۆراکی ڕۆژانەدا.

ڕیشاڵەکان هەرسکردن خاو دەکەنەوە و دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ ئەوەی شەکر لە خوێندا زۆر بەرز نەبێتەوە دوای خواردن. هەر لەبەر ئەم هۆکارە، خورماکان ڕێژەی گلایسیمیک (GI)ی کەمیان هەیە. ئیندێکسی گلایسیمیک ڕێژەی بەرزبوونەوەی شەکری خوێن دەپێوێت دوای خواردنی خۆراکێکی دیاریکراو.

2- خورما دەوڵەمەندە بە دژە ئۆکسانی دژە نەخۆشی

خورما چەندین مادەی دژە ئۆکسانی تێدایە کە سوودێکی زۆری هەیە بۆ تەندروستی لەش و ڕێگری لە ڕوودانی نەخۆشی دەکات. دژە ئۆکسێنەرەکان خانەکان لە ڕادیکاڵە ئازادەکان دەپارێزن، کە بریتین لە مۆلیکولە ناجێگیرەکان کە مۆلیکولەکانی تر ناسەقامگیر دەکەن و لەوانەیە کاردانەوەی زیانبەخش لە جەستەدا دروست بکەن و ببنە هۆی نەخۆشی. خورما زۆرترین ڕێژەی دژە ئۆکسانی تێدایە.

3- خورما تەندروستی مێشک دەپارێزێت

خواردنی خورما یارمەتی باشترکردنی کارکردنی مێشک دەدات. توێژینەوە تاقیگەییەکان دەریانخستووە، کە خورما سوودبەخشە بۆ کەمکردنەوەی نیشانەکانی هەوکردن وەک ئینتەرلوکین (IL-6) لە مێشکدا.

ئاستی بەرزی IL-6 پەیوەندی بە مەترسی زیاتری تووشبوون بە نەخۆشییە دەمارییەکانی وەک ئەلزەهایمەرەوە هەیە. سەرەڕای ئەوەش، توێژینەوەکانی تر، لەنێویاندا توێژینەوە لەسەر ئاژەڵان، دەریانخستووە کە خورما سوودبەخشە لە کەمکردنەوەی چالاکیی پڕۆتینەکانی ئامیلۆید بێتا کە دەتوانن پلاکی مێشک دروست بکەن.

کاتێک پلاکی مێشک لە مێشکدا کۆدەبێتەوە، لەوانەیە پەیوەندی نێوان خانەکانی مێشک تێکبدات و لە کۆتاییدا دەبێتە هۆی مردنی خانەکانی مێشک و نەخۆشی ئەلزەهایمەر.

تایبەتمەندی پۆتانسێلی بەرزکردنەوەی مێشک لەڕێگەی خورما دەگەڕێتەوە بۆ ناوەڕۆکی دژە ئۆکسێنەر کە ناسراوە بە کەمکردنەوەی هەوکردن، لەنێویاندا فلاڤۆنۆیدەکان.

4- خورما شیرینیەیەکی سروشتییە

خورما سەرچاوەی فرۆکتۆزە کە شەکرێکی سروشتییە و لە میوەدا هەیە. بەهۆی ئەمەوە خورما زۆر شیرینە، خورما بەدیلێکی زۆر باشە بۆ شەکری سپی بەهۆی ئەو ماددە خۆراکی و ڕیشاڵ و دژە ئۆکسێنەرانەی کە هەیەتی.

گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە هەرچەندە خورما دەوڵەمەندە بە ڕیشاڵ و ماددە خۆراکیەکان، بەڵام هێشتا کالۆری تاڕادەیەک بەرزە و پێویستە بە ڕێژەیەکی مامناوەند بخورێت.

5- خورما تەندروستی ئێسک باشتر دەکات

خورما چەندین کانزای تێدایە لەوانە فسفۆر و کالیسیۆم و مەگنیسیۆم. هەموو ئەمانە لێکۆڵینەوەیان لەسەر کراوە بۆ ئەوەی توانای ڕێگریکردنیان لە حاڵەتەکانی پەیوەست بە ئێسک وەکو پووکانەوەی ئێسک.

بۆیە خواردنی خورماش دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ باشترکردنی تەندروستی ئێسک. بەسوودە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی شەکری خوێن، بەهۆی کەمی بوونی ڕێژەی گلایسیمیک، خورما یارمەتیدەرە بۆ ڕێکخستنی شەکری خوێن بەهۆی ڕیشاڵ و دژە ئۆکسێنەرەوە. بۆیە خواردنیان یارمەتیدەرە بۆ بەڕێوەبردنی نەخۆشی شەکرە. بەڵام دەبێت ڕەچاوی بڕی بەکارهێنانی بکرێت.

6- خورما تەندروستی چاو دەدات بەهێزتر دەکات

خورما دەوڵەمەندە بە ڤیتامین و کانزاکانی (ڤیتامین A و ڤیتامین K، کانزاکان، ئاسن، کالیسیۆم، مەگنیسیۆم، ڕیبۆفلاڤین، تیامین، زینک و فۆلات). ئەم تایبەتمەندیانە خورما دەکاتە خۆراکێکی نایاب بۆ پاراستنی بینینێکی باش.

7- خورما یارمەتی تەندروستی دەم و ددان دەدات

کاتێک باس لە خواردنی شیرینی دەکرێت زۆربەیان بۆ ددانەکان خراپن. مادەی سروشتی خورما یارمەتی بەهێزکردنی مینای ددان دەدات و هەروەها لە پلاکی ددان دەپارێزێت. خورما ئارەزووی خواردنی خواردنی شیرینی ناتەندروست کەمدەکاتەوە.

فۆڕمی توخمیی فلۆرین بە شێوەیەکی زۆر لە خورمادا دەبینرێت. فلۆراید سوودبەخشە بۆ پێکهاتەی ددان بەتایبەتی مینای ددان و وەک دژە بۆشایی کاردەکات.

ڤیتامین سی لە خورمادا یارمەتی بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشییەکانی پووک دەدات و خوێنبەرە لاوازەکان بەهێز دەکات و ڕێگری لە کەمخوێنی دەکات، ئەمەش لە بەرامبەردا سوودی هەیە بۆ تەندروستی گشتی.

توێژینەوەکان دەریانخستووە کە خورما بۆ چارەسەری شێرپەنجەش بەسوودە. ڤیتامین B لە خورمادا بەسوودە بۆ چارەسەرکردنی هەوکردن و هەروەها چاککردنەوەی برینەکانی سەر لێو و پووک و پەردەی چڵکدار.

8- خورما بۆ دابەزاندنی کێش بەسوودە

دابەزاندنی کێش تایبەتمەندییەکی تری خورمایە. توێژەران لە توێژینەوەکەدا ئاماژەیان بەوە کردووە، ڕێگەیەکی سەرەکی بۆ ڕێگریکردن لە قەڵەوی بریتییە لە ڕێگریکردن لە لیپازی پەنکریاس کە ئەنزیمێکە لەلایەن پەنکریاسەوە بەرهەمدەهێنرێت.

لەم توێژینەوەیەدا توێژەران چەندین دەرهێنراوی خورمایان تاقیکردەوە و بۆیان دەرکەوت کە ئەم ئەنزیمە سەرکوت دەکەن. هەروەها خورما دەتوانێت یارمەتی باشترکردنی کۆلیسترۆڵ و کەمکردنەوەی هەوکردن بدات، کە هەردووکیان کاریگەری ئەرێنییان لەسەر دابەزاندنی کێش هەیە.

9- خورما زۆر باشە بۆ تەندروستی دڵ

خورما ڕێژەیەکی کەمی سۆدیۆم و پۆتاسیۆمی زۆری تێدایە، ئەمەش دەبێتە هەڵبژاردەیەکی باش ئەگەر پەستانی خوێنت بەرز بێت. 4 خورما لە بنەڕەتدا بێ سۆدیۆم و نزیکەی 700 میلیگرام پۆتاسیۆمی تێدایە کە 25%ی بەهای ڕۆژانەی دابین دەکات.

پۆتاسیۆم یارمەتی کەمکردنەوەی پەستانی خوێن دەدات بە یارمەتی دەرکردنی سۆدیۆم لە جەستە و کەمکردنەوەی گرژی لە خوێنبەرەکاندا. کۆمەڵەی دڵی ئەمریکی پێشنیاری خواردنی زیاتری ئەو خۆراکانە دەکات کە دەوڵەمەندن بە پۆتاسیۆم وەک خورما بۆ تەندروستی دڵ.

10- خورما بۆ قەبزی بەسوودە

خورما لە زۆر ڕووەوە سوودی هەیە بۆ تەندروستی، لەوانەش شلکەرەوەیەکی سروشتییە و دەتوانێت قەبزی ڕزگار بکات. خورما وەک یەکێک لە کاریگەرترین چارەسەرە سروشتییەکان بۆ قەبزی دادەنرێت.

خورما ڕێژەیەکی بەرزی ڕیشاڵی نەتواوەی تێدایە، ئەمەش قەبارەی پیسایی زیاد دەکات و ئاسانکاری دەکات بۆ جوڵەی خۆراک لە ڕیخۆڵەکاندا. خورما ڕێژەی ئاو زیاد دەکات کە دەکێشرێتە ناو کۆئەندامی هەرسەوە.

ئەمەش وا دەکات پیسایی خێراتر بجوڵێت و ناهێڵێت ڕەق بێت. تەنانەت دەرکەوتووە کە خورما یارمەتیدەرە بۆ کەمکردنەوەی قەرەباڵغی قۆڵۆن کە بە شێوەیەکی باو لەگەڵ قەبزی درێژخایەندایە.

11- خورما سەرچاوەیەکی گرنگی بەهێزکردنی قژ و پێستە

خورما سەرچاوەیەکی نایابی ڤیتامین C و D یە، کە بەرهەمهێنانی کۆلاجین زیاد دەکات و دەبێتە هۆی زیادبوونی لاستیکی. هەروەها خورما دەوڵەمەندە بە دژە ئۆکسێنەر بەتایبەت تانین کە ڕێگری دەکات لە تێکچوونی خانەکان و ئۆکساندن و یارمەتی کەمکردنەوەی هەوکردن دەدات.

خورما مادەی خۆراکی تێدایە کە هێزی شانەکانی ژێر پێست زیاد دەکات، ئەمەش دەبێتە هۆی نەرمبوونی پێست. دژە ئۆکسێنەرەکان لە خورمادا کاریگەرییەکانی ڕادیکاڵە ئازادەکان کۆنتڕۆڵ دەکەن و دەرکەوتنی چرچ و لۆچی و هێڵە وردەکان دوادەخەن.

خورما ترشی پانتۆتینیکی تێدایە کە پێست لە ناوەوە چاک دەکاتەوە و درەوشاوەیی پێدەبەخشێت. یەکێکی تر لە سوودەکانی خورما چارەسەرکردنی حەساسیەتی پێستە کە بەزۆری لە هەموو جەستەدا ڕوودەدات.

خواردنی خورما (ڕۆژانە دوو بۆ سێ جار) دەبێتە هۆی بەھێزکردنی قژت لە ماوەیەکی کورتدا. بەو پێیەی خورما دەوڵەمەندە بە ئاسن، سوڕی خوێن لە پێستی سەر باشتر دەکات، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ گەشەکردنی خێرای قژ.

12- خورما دەبێتە هۆی زیادکردنی ژمارە و کوالێتی سپێرمی پیاوان

خورما ئیسترادیۆل و فلاڤۆنۆیدەکانی تێدایە. ئەم دووانە کاریگەری ئەرێنییان هەیە کە کوالیتی و ژمارەی سپێرم زیاد دەکەن. یەکێک لە سوودە گرنگەکانی خواردنی خورما بۆ پیاوان باشترکردنی تەندروستی سێکسییە.

ئەم میوەیە، توانای سێکسی زیاد دەکات و ژیانی سێکسی چێژبەخشتر دەکات. خورما بۆ پیاوان زۆر بەسوودە و پێویستە بەشێک بێت لە ڕێجیمەکە. لە کۆندا مرۆڤەکان خورمایان بەکارهێناوە بۆ بەهێزکردنی هێزی سێکسی.

تایبەتمەندی خورما لە نەخۆشیەکانی ئافرەتان

بەپێی داتاکانی شێرپەنجەی جیهانی، نزیکەی 10 ملیۆن ژن لە جیهاندا تووشی شێرپەنجە دەبن. باوترین شێرپەنجە لە ئافرەتان بریتین لە شێرپەنجەی ملی ڕەحم و سییەکان و مەمک و پێست.

خورما دەوڵەمەندە بە دژە ئۆکسێنەر کە خانەکانت لە زیانەکانی ڕادیکاڵە ئازادەکان دەپارێزێت. ئەم ماددە کیمیاییە ناجێگیرانە کە بە ڕادیکاڵە ئازادەکان ناسراون، توانای زیانگەیاندن بە جەستەیان هەیە و تووشی شێرپەنجە دەبن.

سوودێکیتری خورما بەراورد لەگەڵ میوەکانی تر، خورما ڕێژەیەکی بەرزی دژە ئۆکسانی تێدایە. ترشی فینۆلیک و کارۆتینۆید و فلاڤۆنۆید دژە ئۆکسێنەرە سەرەتاییەکانن کە لە خورمادا هەن. هەر لە کۆنەوە ئامۆژگاری دایکانی دووگیان کراون کە خورما بخۆن بە هۆکاری جۆراوجۆر. خورما دەوڵەمەندە بە ڕیشاڵ و پۆتاسیۆم، هەردووکیان پێویستن بۆ دووگیانییەکی تەندروست.

تایبەتمەندی خورما بۆ منداڵبوون خورما ڤیتامین و کانزاکانی تێدایە کە یارمەتیدەرە بۆ ڕێگریکردن لە کەموکوڕی لەدایک بوون و کێشەکانی تر لە کاتی دووگیانیدا. جگە لەوەش، خورما دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی مەترسی ئاڵۆزییەکان لە کاتی منداڵبووندا، ئەمەش وایکردووە ببێتە بەشێکی سەرەکی لە خۆراکی هەموو دایکێکی چاوەڕوانکراودا.

تایبەتمەندییەکی دیکەی خورما بۆ ئافرەتان لە کاتی شیرپێدانە، خورما سەرچاوەیەکی نایابی خۆراکە بۆ خانمانی دووگیان. سەرچاوەیەکی باشی کالیسیۆم، کە پێویستە بۆ گەشەی ئێسک. یەک خورما نزیکەی 150 میلیگرام کالیسیۆمی تێدایە کە 4 هێندەی ئەو بڕە زیاترە لە پەرداخێک شیردا.

13- سوودی بەکارهێنانی خورما لە لەشجوانیدا

خورما دەوڵەمەندە بە کاربۆهیدرات و شەکر و کانزا و ڤیتامینەکان. هەر لەبەر ئەم هۆکارە لە نێو وەرزشوانان و لەشجوانیدا بەهایەکی زۆری هەیە. کاریگەری خورما لە وەرزش و لەشجوانیدا بە جۆرێکە کە وەرزشوانان و لەشجوانی دەتوانن پشت بەم میوەیە ببەستن کە دەوڵەمەندە بە کانزاکان و هەمیشە هەوڵیان داوە بیخەنە ناو خۆراکی خۆیانەوە.

خواردنی چەند خورمایەک لە ڕۆژێکدا ئەو ئاسنە بۆ جەستە دابین دەکات کە لە کاتی وەرزشکردندا پێویستی پێیەتی و سوودی هەیە بۆ تەندروستی دڵ و ڕێگری دەکات لە دروستبوونی کێشەکانی دڵ لە کاتی وەرزشکردندا. بۆیە زۆر باشترە وەرزشوانان و لەشجوانی پێش ڕاهێنان 2 بۆ 4 خورما بخۆن.