محەمەد نوری

ئەحمەد بەهادین، یەكێك بوو لە لوتەكانی رۆژنامەگەری عەرەبی و میسڕی، خاوەنی دەیان كتێبە، ئەم رۆژنامەنووسە گەورەیە كە ساڵی 1996ماڵئاوایی لەژیان كرد، لەیەكێك لە چاوپێكەوتنەكاندا كە رۆژنامەنووسی گەورە موفید فەوزی لەگەڵیدا كردووە باس لەم رووداوە دەكات:
 لەناوەڕاستی شەستەكان، ململانێ و كێشە و بەركەوتن لەنێوان جەمال عەبدولناسڕ و جێگرەكەی عەبدولحەكیم عامر روویدا، عامر جگە لەوەشی هاوڕێی نزیكی ناسڕ بوو، هەم جێگری بوو هەمیش ماوەیەكی زۆر وەزیری بەرگریش بوو كە دواتر 1967هەواڵی خۆكوشتنی بڵاوبووە بەڵام دوایی دەركەوت ژەهرخوارد كراوە، یان دەوترێت بەهۆی خواردنی خراپەوە ژەهراوی بووە .
 ناكۆكی توند و كێشە و بەركەوتنی گەورە و تۆراندنی سیاسی گەیشتە لوتكە لەنێوان عامر و ناسڕ، چەند رۆژنامەنووسێك هاتنە لام پێیان وتم: بەنیازین لیژنەیەك دروستبكەین كە سەردانی هەردووكیان بكەین و كەمێك ئەو گرژیانە كەمبكەینەوە، پێم وتن: من نایەم، سەیریان لێهات دەشیانزانی من بەرگریى لەهیچ تەرەفێك ناكەم. دووبارە پرسیاریانكرد بۆ نایەیت ئەمە لەخێری گشتییە، منیش بەكورتی پێموتن: من وەك ئێوە كاری رۆژنامەنوسی دەكەم، كاری ئێمە گەیاندنی پەیام و لێكدانەوە و قسەكردنە لەسەر رووداوەكان، نەك كاری سوڵح و خواردنی نان لەسەر سفرەی بەرپرسەكان بۆ ئەوەی دڵیان بەرامبەر یەك چاكبێتەوە. ئەگەر كێشەكە كێشەی عاشق و هاوسەرگیرییە دێم، بەڵام كاری رۆژنامەنووس سوڵح نییە و ئامۆژگاریش نییە،بەڵكو نووسینە .
ئەم قسەی منیان دواتر بۆ محەمەد حەسنین هەیكەل گێڕابووەوە،ئەویش وتووبوی :ئەحمەد بەهادین وانەیەكی نوێ لەكاری رۆژنامەگەریی پێشكەشكردین .
 ئەوەندە خۆیان بەعاقڵ دادەنێن، هیچ پێویست ناكات یەك قسە بۆ هیچ بەڕپرسێك بكەیت. بەختەوەریش ئەو رۆژنامەنوسەیە كە كاری خۆی دەكات و نزیك نییە لەهیچ سەرێكی زلیی بەتاڵی ئەم وڵاتەوە... جاڕ بەجەهنەم گوێ بگرن یان نەیگرن

محەممەد نوری

&nbsp;

دەسەڵاتداران دەیانەوێت یان زوڕنابیت یان جاسوس یان گوێڕایەڵ بەڵام رۆژنامەنووس نەبیت

عەدالەت عەبدوڵا

لەڕوانگەی بواری پسپۆریمانه‌وه‌،‌ به‌ڵگه‌نەویستێك هه‌یه‌ بیری ده‌خه‌ینه‌وه‌ كه‌ ئه‌مه‌یه‌: تۆ بۆ ئەوەی وێنەی ڕاستەقینەی هەر دەزگایەکی راگه‌یاندنی جه‌ماوه‌ری-ت Mass media لە پرسی دووانەیه‌كی دژبەیەکی وه‌ك پیشه‌ییبوون Professional و پڕوپاگەندەییبووندا بۆ دەربکەوێت و تێبگه‌یت كه‌ ئه‌و ده‌زگایه‌، وه‌ك گوتار Discourse، به‌لای كام له‌م دووانه‌یه‌دا دایده‌شێكنێته‌وه‌، ئه‌وا پێویسته‌ بە وردی پەیام و ڕووماڵەکانی بخەیتە ژێر میکرۆسکۆبی تاقیگه‌ی زانستی میدیا خۆی و تیۆرە مەعریفییەكانی بواری فەلسەفەو زانستە مرۆڤایەتییەکانەوە، بە تایبەتی له‌ چ كاتێكدا؟ له‌سه‌روه‌ختی قەیران و ڕووداوە گەورەکان و بۆنە نیشتمانییەکانی وەک هەڵبژاردن. ئەگەرچی ئه‌مڕۆ زۆربەی جەماوەر، لە چلەکانی سەدەی رابردوو هۆشیارترن بەرامبەر بەو گەمانەی کە کۆمەڵناسێكی فه‌ره‌نسی وه‌ك پێیر بۆردیۆPierre Bourdieu (1930-2002ز) لە كتێبێكی خۆیدا به‌ناوی (On Television) له‌بارەی ڕۆڵی میدیاو بە تایبەتی شاشەی تیڤییەکان بیرمان دەخاتەوە كه‌ ناساندنیانه‌ وه‌ك شێوێنه‌ری ڕاستییەکان بۆ هەژموونی سیاسی و بەرژەوەندیی بازرگانی، بەڵام هه‌ر ئه‌مڕۆ، هەمان جەماوەر، لەئێستاو له‌م سەدەی بیست و یەکه‌شدا، ئەو میکرۆسکۆبەیان نییە کە سیمای پشتی تەواوی دەمامکەکانی ئه‌م چالاكییه‌ مرۆییه‌یان بۆ هه‌ڵبداته‌وه‌، به‌تایبه‌تی كه‌ ته‌كنه‌لۆژیای راگه‌یاندن چه‌ند له‌ ئاشكراكردنی فاكت و واقعه‌كاندا چووبێته‌‌ پێشه‌وه‌، دوو هێنده‌ش له‌هونه‌ری شاردنه‌وه‌و ده‌ستكاریكردنی راستییه‌كاندا گه‌شه‌یكردووه‌!، ره‌نگه‌ ته‌كنیكه‌كانی ناو دنیای ژیریی ده‌ستكردیش(AI) هه‌رخۆی زه‌قترین نموونه‌ی هاوچه‌رخ‌ بێت!. هه‌ر بۆیە زۆرجار میدیاكان هه‌م ئەو دەسکورتییەی جه‌ماوه‌ر له‌ناسینه‌وه‌ی راستییه‌كاندا دەقۆزنەوە، هه‌م خودی خۆیشیان له‌گه‌مه‌كردن به‌ عه‌قڵ و واقع داهێنان ده‌كه‌ن، به‌وه‌ش ده‌بینیت، خۆبه‌خۆ، له‌گه‌ڵ رووداوه‌ گه‌وره‌كان و قه‌یرانه‌كاندا، لێمان دەبنە دەعبایه‌كی پڕوپاگەندەیی، ده‌بنه‌ غولێكی گه‌وره‌ی لەخشتەبردنی میدیاییMedia Misinformation ، ئه‌وه‌ش یان له‌پێناوی ئەجێندای سیاسی، یان بازرگانی و هیچیتر. لەوە خراپتر، ئه‌و ده‌ره‌نجامه‌یه‌ له‌ئه‌زموونی كاری میدیایی، كه‌ فەیلەسوفێكی وه‌ك جان بۆدریار Jean Baudrillard (1929-2007ز) دەیڵێت. بۆدریار سه‌رنجی له‌وه‌ داوه‌ كه‌ میدیاکان ئیتر واقعێک بە جەماوەر پێشکەشدەکەن کە بینینی واقعی ڕاستەقینەیان لە بیربەرێتەوە، بۆدریار ده‌ڵێ: میدیاكان لە جێی ئەوەی خه‌ڵك لەڕێگەی سەرکوتكردنی ڕاستەوخۆوە کۆنتڕۆڵ بكه‌ن، بە لێشاوی ئه‌و وێنەو پەیامانه‌ دەیانخنکێنن کە وا ده‌رده‌كه‌ون لایه‌نگیرییان تیانییه، یان بۆ كاتبه‌سه‌ربردنن، بەڵام خۆی لەقوڵاییدا هیچ نین به‌تاڵكردنه‌وه‌ی واقع خۆی نه‌بێت له‌ماناكانی. ئه‌م فه‌یله‌سوفه‌، دیوێكی ئەم گەمەیە ناو دەنێت: نواندنەوە/لاساییكردنەوە Simulation، چونکە میدیاکان ناتوانن هەموو هەقیقەتێکی واقع بگوازنەوە، کارێکی وا، بۆ ئه‌وان، تەنانەت دژی سیاسەتی پێشکەشکردنی واقعیشە بەو فۆرمەی کە ئەجێندای سیاسی دەیخوازێت، بۆیە هەڵدەستن بە پیشەسازیی دروستکردنی واقعێکی خوازراو، یان زێدەواقع Hyperreality کە دابڕینی واقعە لە دۆخی سروشتی خۆی. له‌په‌یوه‌ندیدا به‌ واقعی خۆمانه‌وه‌، رووداوه‌كه‌ی رۆژی 22ی ئه‌م مانگه‌ی سلێمانی، ده‌ریخست كه‌ ماسمیدیاو سۆشیال میدیای كوردی، چۆن ده‌توانن له‌ پیشه‌سازیی وێناكردنێكی دڵخوازی واقعی رووداوه‌كه‌دا داهێنان بكه‌ن!، ئه‌وه‌شی سه‌لماند كه‌ چۆن میدیاكانمان زۆر (لێزان)ن له‌ نزیكبوونه‌وه‌ له‌واقعی حاڵ، به‌ڵام چه‌ند زیره‌كیشن له‌قۆزتنه‌وه‌ی ئه‌م نزیكبوونه‌وه‌یه‌ بۆ ده‌ستكاریكردنی خودی واقع خۆی و سه‌رله‌نوێ به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی!، هاوكات زۆر به‌ڕوونیش ده‌ركه‌وت كاتێك ئه‌م پیشه‌سازییه‌ كورتده‌هێنێت!، چۆن رووداو و رێكه‌وتنه‌ سیاسییه‌كانی ناو واقعی ئێمه‌ ده‌توانن، زۆر به ئاسانی، ئاراسته‌ی روماڵیان بگۆڕن و په‌یامی تری جیاوازو ناكۆكیان پێ به‌رهه‌مبهێننه‌وه‌!.

دەعبای پڕوپاگەندە

ڕەحمان غەریب

ئەوە زیاتر لە شەش ساڵە وای لێهاتووە كە هەواڵی دەستگیركردنی سەرۆكی حزبێك بڵاودەكرێتەوە، ناوەكەشی لە هەواڵەكەدا نەنووسرێت دەزانن سەرۆكی جوڵانەوەی نەوەی نوێیە، نەك سەرۆكی قەوارەیەكی سیاسی تر.

حوكمدان بەسەر سەرۆكی حزبێكی سیاسی بەبێ ئامادەبوونی خۆی، چوونە سەر ماڵی، دەستگیركردنی، ڕەوانەكردنی بۆ بەندینخانە، بۆ ئێمە كە ساڵانێكە چاودێری ئەم دۆسیەیەی دەكەین، رەنگە تەفسیری جیاواز هەڵبگرێت، بەڵام بۆ خەڵكی عەوام شۆكە، دەپرسن چۆن سەرۆكی گەورەترین حزبی ئۆپۆزسیۆن دەستگیردەكرێت، ئەوە ئێمە لە كوێ دەژین؟ چی قەوماوە؟.

ئاخر یادەوەریمان پڕە لە نمونەی خاوەنی دەسەڵات و چەك، نەك سەرۆكی حزبەكانیان، بەڵكو سەركردایەتی و ئەو دوای خاوەن پۆستە حزبییەكانیشیان بە دەگمەن نەبێت نەچوونەتە بەردەم دادگا، دەستی یاسا بۆ ئەوان كورتە، بەڵام بۆ ئەوانەی دەرەوەی دەسەڵات، درێژ و دڵڕەقانە بووە.

پرۆسەی دادگاییكردنی كاك شاسوار، ئەگەر بە هەموو میكانیزمەكانی سكاڵا و ئاگاداركردنەوە و رێوشوێنە یاساییەكانیشدا تێپەڕبووبێت، جارێ ناتوانێ گومانی ئەو خانەنشینە بڕەوێنێتەوە كە بە دەنگی بەرز پرسیاری لێ كردم، "ئەرێ بكوژی ژن و ڕۆژنامەنووس و مەلا و چالاكوانەكان و هاوڵاتی بێ پشتوپەنا و خۆپیشاندەرە بەدبەختەكان دەربازیان بوو؟ یان، دەرباز كران؟" هەقە میدیای دەسەڵاتی سیاسیش ئەم پرسیارە بە هەند وەربگرێت، پێش ئەوەی بە ئاهەنگی خاوەن پشكەكان دڵخۆش بێت، مەبەستم ئەوە نییە كە ئەوان خاوەن ماف نەبن.

هەموو ئەوانەی تەماشای ئەم كەیسە دەكەن، لە ناخیاندا پرسیارێك هەیە، ئایا هەمووان لەبەردەم یاسادا یەكسانین؟ بۆ تەنها شاسوار عەبدولواحید؟ بۆ تەنها جوڵانەوەی نەوەی نوێ؟ پرسیارەكە رەوایە، هەمووان یەكسان نین لەبەردەم یاسا، توێژێكی گەورەی ریزی یەكەم و دوهەم و سێهەم ....هتد لەسەرو یاساوەن. نەك هەر ئەمەش، بەڵكو یاساش دەكەنە شەڕی سیاسی و هەڵبژاردن و شكاندنی نەیار.

هاوڵاتیان و دەنگدەرانی نەوەی نوێ بەهەزاران تاوانیان بینی، بەڵام سزایان نەبینی، ئێستا مافی خۆیانە وا لە كەیسی دادگایی سەرۆكی جوڵانەوەكەیان بڕوانن كە سزایەكە بەبێ ئەوەی تاوانێك لە ئارادابووبێت، سەرۆكەكەیان بەبێ تاوان دەزانن.

بڕیاری دادگا بەبێ ئامادەبوونی شاسوار عەبدولواحید، بڕیاری كۆتایی نییە، دەتوانرێت لە ماوەی دیاریكراودا، بەپێی ڕێكارە یاساییەكان، لەلایەن كەسی سزادراوەوە تانەیان لێ بدرێت.

لە كاتی تانەدان، دۆسیەكە سەیر دەكرێتەوە یان هەڵدەوەشێتەوە، تۆمەتبار بانگهێشت دەكرێت بۆ گوێگرتن لە ئیفادەكەی و بەرگریكردن، پارێزەری نەوەی نوێش وای كردووە.

بەم شێوەیە دەكرێت بە كەفالەت ئازاد بكرێت، ئەمەش رێگە راستەكەیە بۆ مەرجەكانی دادگایی كردنی دادپەروەرانە، واتە بەو یاسایەی حوكمتان دا، دەكرێت هەر بەو یاسایە لەناو ماڵ و مناڵی خۆی بێت.

ئیتر وای لێهاتووە

ناسیح مەلا کەریم

محەمەد رەئوف قوربانی

شاسوار عەبدولواحید کە ئەویش بە یەکێک لە بەهێزترین سەرکردەکانی ڕەوتی ئۆپۆزسیۆنی کوردی هەژمار دەکرێت و بەجۆرێک لە جۆرەکان ئەویش خاوەندارێتی ئۆپۆزسیۆن و شەقام و دەنگی ناڕازی دەکات لە کوردستان....

شاسوار عبدالواحید لە هەمووان زیاتر لەئێستادا لەخەمی هاوڵاتیانی کوردستانەو ، هەموو توانای خۆی خستۆتەگەڕ هەموو پەیوەندیە کۆمەڵایەتی و سیاسی و دیبلۆماسیەکانی بەکار دێنێت لەپێناو مەسڵەحەتی گشتی خەڵکی کوردستان....

کاک شاسوار عبدالواحید
قاچێکی لە هەرێمە و ئەوی دیکەی لە بەغدایە...... ڕۆژێک لە هەولێر پرسی مووچە دەهێنێتە سەر مێزی گفتوگۆی دانوستانی نێوان لایەنە کوردیەکان و پرسی پێکهێنانی کابینەی نوێی حوکمەتی کوردستانی بەستۆتەوە بە چارەسەری یەکجارەکی پرسی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان....

ئەمڕۆش کاک شاسوار لە بەغدا و لە ئوفیسی تایبەتی جوڵانەوەکەی لە بەغدا پێشوازی لە محمد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق کرد

کاک شاسوار کۆبونەوەکەی لەگەڵ سودانی وەک هەلێک لە بەرژەوەندی مووچە خۆرانی کوردستان قۆستەوە و یەکەم پرسیاری بابەتی مووچە و پرسی چارەسەری ڕیشی مووچەی ئاڕاستەی سودانی کرد....

لە سۆنگەی خەمخۆری بۆ هاوڵاتیانی کورد و مووچە خۆرانی کوردستان ... کاک شاسوار هەمیشە هەنگاوی ئەرێنی ناوە و ناوەندی بڕیاری عێراق و حوکمەتە شیعەکەی بەغدا زۆر باش لە دڵسۆزی کاک شاسوار گەیشتون چەندە پەرۆشی ئاشتیخوازانەی چارەسەری کۆتای کێشەکان و ئاڵۆزیەکانی هەولێر و بەغدایە و هەمیشە لە هەوڵدایە.....

بۆیە وەک سەرکردەی ئومێدی ئایندە بەچاوێکی گرنگەوە لێی دەڕوانن....

ئەوەی بەلای منەوە جێگای ستایشی کاک شاسوارە و زیاتریش هەڵدەگرێ ئەوەیە : کاک شاسوار مووچە خۆری نیە وەکیل وەزیری پارتی نیە ، مدیرعامی گۆڕانی نیە ، ئامر لیوای یەکێتی نیە خانەنشینی بزوتنەوە و کۆمەڵی دادگەری و یەکگرتووی ئیسلامی نیە کەچی زۆر زۆر فراوان و کوردانە بیردەکاتەوە و شەڕی ئەوانیش دەکات و بەچاوێکی کوردانە لەهەمووان دەڕوانێت....

سودانی بەڵێنی بە شاسوار عبدالواحید داوە کە ساڵی ٢٠٢٥ هەنگاوی زۆر باش و ئەرێنی دەنرێت بۆ چارەسەری کۆتای پرسی موچە

کاک شاسوار لە سودانی پرسیوە ناکرێ ئێوە میلەتی کورد بکەنە قوربانی نێوان ململانێ و ناکۆکیە سیاسەکانی نێوان هەولێر و بەغدا. دەبێت پرسی بودجە و مووچە لە بابەتە سیاسەکانی دیکە جیا بکرێتەوە و چیتر مووچەخۆری کورد باجی سیاسەتی هەڵە و چەوتی حوکمڕانانی کورد نەدەن و بەهۆی نەزانی جوت حیزبی دەسەڵاتەوە مووچەی ئەمان نەکرێتە بارمتە وکارتی فشار سودانی بەڵێنی بە شاسوار عبدالواحید داوە هەموو هەوڵێک ئەدات پرسی مووچە و بەشە بودجەی کوردستان جیا دەکەنەوە لە کۆی کێشە سیاسیەکانی دیکەی عێراق لە نێوان کورد و عەرەب

ئەمە ئەگەر شانازیش نەبێ خۆ لە مێژوودا دەبێته دەستکەوتێکی سیاسی زۆر گرنگ بۆ کاک شاسوار

ئەوەی جێگای سەرسوڕمانە بەشێکی زۆری سەرکردە و بنکردەکانی کورد خۆیان مووچەکەیان لە بەغدایە و مانگانە لەگەڵ مووچەخۆری عەرەب پێکەوە و بێ دواکەوتن مووچە وەردەگرن....
بەڵام کاک شاسوارێک کە یەک موچە خۆری نەبێت و شەڕی مووچەی مووچەخۆرانی تێکڕای حیزبەکان بکات و لەهەوڵدا بێ چارەسەری ڕیشەی کێشەکەیان بکات بە جاش و تابوری پێنج و خاین لەقەڵەمی بدەن . نەک ئەو هەموو ئەوانەشی وەک ئەو بیردەکەنەوە ڕۆژانە لەلایەن ناسیۆنالیسته ساختەکانەوە دەیان ناو و ناتۆرەیان ئەدرێتە پاڵ...

ئەمە ئەو پەندەمان بیر دەخاتەوە کە پێشینان دەڵێن بۆ خۆم حەڵاڵە و دەیخۆم بەڵام بۆ تۆ نیە و حەرامە حەرام

شاسوار عەبدولواحید و سودانی پرسی مووچە کۆی کردنەوە

فارس نەورۆڵی

ڕۆژی زمانی دایک بۆ خەباتی ساڵی 1952 بەنگلادیش (ڕۆژهەڵاتی ئەوسای پاکستان پێش سەر بەخۆیی) سەرچاوەی گرتووە، کە ژمارەیەک قوتابی زانکۆی داکا دژی سیاسەتی زمانی دەوڵەتی پاکستان ڕاپەڕین، لەو ڕوداوەدا پۆلێک قوتابی بەدەستی هێزەکانی پۆلیس و سوپا کوژران ئیتر (21)ـی شوباتی هەموو ساڵێک لەلایەن نەتەوە یەکگرتوەکانەوە کرایە ڕۆژی زمانی دایک.

زمان جگە لە ئامرازی لێکگەشتنی نێوان مرۆڤەکان ناسنامەی هەر نەتەوەیەکە، ئێمەی کورد ساڵانە بە کۆمەڵێک چالاکی سنوردار یادی زمانی دایک دەکەینەوە، بەڵام نەمانتوانیوە ستراتیجێک دابڕێژین بۆ کارکردن لەسەر دروستکردنی زمانی یەکگرتوو و هیچ نەبێت زمانی نووسین، زمانی کوردی مەرجی مانەوەی کورد بوو، بۆیە دوژمنانی کورد بە بەرنامە کاریان کردووە بۆ سڕینەوە و قەدەغەکردنی زمانی کوردی، چونکە دەیانزانی هەتا کوێ زمانی کوردی هەبێت، هەتا ئەوێ جوگرافیای کوردستانە.

بۆیە پێویستە دەسەڵاتی کوردی و دامەزراوەکانی تایبەت بە فەرهەنگ و ڕۆشنبیری و کوولتور دانانی ستراتیجێک بۆ دروستکردنی زمانی یەکگرتوو بکەنە خەمی خۆیان، هەرچەندە بەداخەوە ئەمڕۆ ئەوەی خەم نەبێ خەمی زمانە، چونکە ئەوەندە کێشەی لاوەکیان بۆ کورد دروستکردووە مەسەلە سەرەکییەکانمان بیرچووەتەوە. بۆ نموونە بە بەشێک لە شەقامە سەرەکیەکانی شارەکانی کوردستان گوزەر دەکەیت دەبینیت زۆربەی تابلۆی سەر دوکانەکان بە زمانی بیانی نووسراوە، لێرەدا من ڕەگەزپەرستانە بیرناکەمەوە، بەڵام باوەڕناکەم لە هیچ وڵاتێکدا هەبێت کە زمانی فەرمی خۆت هەبێت، بەڵام تابلۆکانی دوکان و بازاڕ بە زمانێکی دیکە بێت، پێویستە ئەوەش ڕونبێت لامان ئەگەر دوێنێ زمان هێزی مانەوەی کورد بێت، ئەوا ئەمڕۆ هێزی زمان هێزی گوتاری سیاسی کورد دەبێت، بۆیە پێشنیار دەکەم لە ئایندەدا دامەزراوە پەیوەندیدارەکانی هەرێم کاری جدی بۆ زمانی یەکگرتووی کورد بکات، چونکە ئێستا لە جیهاند نزیکەی 7000 زمان هەیە و لە سەدا چلیان مەترسی لەناوچونیان هەیە، بۆیە گرنکە دەسەڵاتدارانی کورد بۆ داڕمان و لەناوچوونی زمانی کوردی زۆرباش کاربکەن و نەهێڵن ئەم زمانە بکەوێتە ژێر هەژموون و کاری لە مێژینەی دووژمنەکانی کوردەوە کە دەمێک ساڵە بە بەرنامە کار بۆ لەناوبردنی زمانی کوردی دەکەن لە کوردستانی گەورەدا. بۆمانەوەی کورد زمان دەسەڵاتە زمان ناسنامەیە.

زمان و دەسەڵات

رەوەند ئەحمەد

بابەتی خودڕەخنەیی، شیکار و ڕاڤەی پڕۆسەیەکی هونەری؛ چەندین ساڵە لە زانکۆکانی دونیادا ئەخوێندرێت و یەکێکە لە وانەکانی نێو بواری زانستە مرۆیی و پیشەییەکان.
بە بڕوای من، ئەکتەر و شانۆکاری کورد ئەوەندەی سەرقاڵی ئەوەیە لە پشتەملە و نائەخلاقییانە لەسەر دەرهێنەر و شێوازی کارکردنی قسە بکات، ئەوەندە ناتوانێ زانستییانە لەسەر پڕۆسەی کارکردنی خۆی بدوێت. منیش لافی ئەوە لێنادەم زانستی بدوێم، بەڵکو هەوڵدەدەم لەم دەروازەیەوە سەرنجەکانی خۆم دەربارەی نمایشەکەمان بخەمە ڕوو.
دەقی ‘ڕۆمیۆ و جولیێت’ی ‘ویڵیام شێکسپیر’ لە ڕووی بوونیادەوە و وەک سەرجەم دەقەکانی دیکەی وی؛ لە ٥ پەردە پێکدێت. ئەم بوونیادە یەکێکە لە خەسڵەتەکانی شانۆی ‘کلاسیکی ئێلیزابێس’ (ئینگلتەرا).
تێما بنەڕەتییەکان لە شانۆنامەی ڕۆمیۆ و جولیێتدا، بریتین لە: خۆشەویستی و مەرگ. ئەم شانۆنامەیە لە ڕووی چنینەوە هەندێک هێڵی لاوەکیی دیکە لەخۆ دەگرێت کە هەڵگری تێماگەلێکی دیکەن و شانبەشانی تێما بنەڕەتییەکان خۆ دەنوێنن، وەک: دەسەڵات، شەڕ، ئاشتەوایی، هێز، هاوڕێیەتی، جوامێریی و هتد…
ڕۆمیۆ و جولیێت و ئەو دەقانەی دیکەی شێکسپیر کە لە دواتردا دەیانووسێت، خاوەن زمانێکی شیعرییە کە بریتییە لە شێوازی ‘بەیتی سپی’ (Blank verse). بەیتەکان لە دەقەکانیدا کێشدارن، بەڵام بێ سەروان. زۆربەی بەیتەکان لە شانۆنامەی ڕۆمیۆ و جولیێتدا، لە ٥ بڕگەی ئیامبیکی ڕیتمدار پێکدێن Rhythmic Iambic pentamete. 
“ئیامبیک ئەو ناوەیە کە بەو شێوازە ڕیتمە دراوە لە دەقەکانی شیکسپیردا”
شێکسپیر لە نێوەندی سەرهەڵدانی هەر تێمایەک لە نێو دەقەکانیدا، وەک: خۆشەویستی، ڕق، ئیرەیی، شەڕ، بەرەنگاریی، بەرپابوونی ئاشتی و هتد، یان دەرکەوتنی پاڵەوانان و کارەکتەرە خانەدانەکان لە شانۆنامەکانیدا، بە شێوازی بەیتی سپی گوزارشت دەکات و دەگێڕێتەوە. وەلێ شێوازی گۆکردن و دەربڕینی وشە لە هەرکام لە دەقەکانی شیکسپیردا، بنەما و مەرجی سەرەکییە بۆ بەرجەستەکردنی کارەکتەرەکانی وی کە ئەکتەر دەبێت ئاشنایان بێت.
‘فازیل جاف’ وەکو دەرهێنەر و ڕاهێنەری ئەکتەر؛ لەم کارە شانۆییەدا پەیڕەویی لە شێوازی ‘شانۆییانە’ یان ‘شانۆواندن’ (Theatricality) دەکرد؛ لەتەک پەیڕەوکردنی بنەمای جووڵە لای ‘مایەرهۆڵد’ لە پەیوەند بە بەرجەستەکردنی ڕۆڵ کە لە دواتردا ئاماژەیان پێدەدەم.
بوونیادی شێوازی شانۆواندن لە شانۆدا؛ وابەستەیە بە تێکشکاندنی هێزی ئەو وەهمەی لە پەیوەند بە واقعەوە لەسەر شانۆ بەرهەمدێت، بەو مانایەی ئەم شێوازە شانۆییە سەرقاڵی هۆشیارکردنەوەی بینەرە لەوەی کە لەپێشیان دەگوزەرێ، پێیان ڕادەگەیەنێت: ئەوەی دەیبینن شانۆیە، مرۆڤەکانیش ئەکتەرن و ‘ڕۆڵ’ دەگێڕن.
لە شێوازی شانۆواندندا، مامەڵەکردنی ئەکتەر لەتەک ڕۆڵەکەیدا، پێچەوانەی ئەو سیستمەی ‘ستانسلاڤسکی’یە کە (لە ئاستە سادەکەیدا) پێی وایە: ئەکتەر لەڕێی سرووش، غەریزە، هۆشیاری نائیرادیی، بەگەڕخستن و کەشفکردنی تەکنیکی دەروونیی و هتد… دەگاتە ‘هەست’ی کارەکتەر. 
بە مانایەکی دی، گوزارشتکردن لە هەستە ناوەکییەکانی کارەکتەر؛ لە میانەی پەیڕەوکردنی 
شێوازی شانۆواندندا، دەبێتە هۆی پەکخستنی ئەو 
پەیوەندییە ڕاستەوخۆیە کە ئەکتەر لە نێوان بینەر و شانۆکەدا سازی دەکات. واتە لەم شێوازە شانۆییەدا، پێگەی بینەر لە پاسیڤەوە دۆگۆڕێ و بەرگێکی ئەکتیف دەپۆشێت، بەمەبەستی دەربڕینی بۆچوونەکانیان لەهەمبەر ئاڕاستەکردنی ڕووداوەکانی نمایشەکە. ئەمەش بەو واتایە دێت کە میتۆدی ‘هەست’ی ستانسلاڤسکی بۆ بەرجەستەکردنی کارەکتەر؛ لە میانەی پەیڕەوکردنی شێوازی شانۆواندندا، جێگای نابێتەوە.
بنەمای جووڵەی ئەکتەر لەم نمایشە شانۆییەدا، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ژێرخانە تیۆرییەی ‘مایەرهۆڵد’ کە پێی وایە جووڵە دەبێت دابەشبکرێت بۆ ٤ ڕەهەند:
١- ئامادەکاریی بۆ کردار (Oktaz).
٢- کردار بۆ پاڵپشتیی مانا (Pacil).
٣- کۆتایی کردارەکە (Stoika).
٤- وەستان یان کۆنتڕۆڵکردنی کردار (Tormos).
جووڵەی ئەکتەر لەم نمایشەدا پێش دەربڕینەکان دێت، تاوەکو گوزارشت لە مانای وشە بکەن. واتە پێش دەربڕینی هەر وشەیەک؛ دەبێت جووڵەیەکی پاڵنەر ئامادەیی هەبێت بەو مەبەستەی ئەکتەر سەرنجی بینەران بەدەستبێنێ و گوزارشت لە مانای ئەو وشەیە بکات کە دەریدەبڕێت.
لەم نێوەندەشدا، هەستە ناوەکییەکان هەتا ئەندازەیەک ساکار دەبنەوە؛ کە ئەکتەر دەشێ بۆ هەر دیمەنێک لە دەقدا؛ هەستێک هەڵبژێرێت؛ کە لەگەڵ ناوەڕۆکی ئەو دیمەنەدا (لە ڕووی تێماییەوە) یەکبێتەوە و بیکاتە ناونیشان بۆ دیمەنەکە، بۆ نموونە: 
پەردەی یەک، دیمەنی یەک
(تووڕەیی).
لێ ئەکتەر ناتوانێ پشت بە پانتایی هەستە ناوەکییەکان ببەستێ بۆ گوزارشتکردن لە چرکەساتە جیاوازەکان لە میانەی ڕۆڵبینیندا، بەڵکو ‘جەستە’ دەبێتە یەکەمین و بەهێزترین ئامڕاز بۆ بەرهەمهێنانی مانا لەم شێوازە شانۆیەدا.
وەلێ ئیدراک و هەستی ئەکتەر، لەوە فراوانترە کە مەحکوم بکرێت بە گوزارشتکردن لە یەکێک لەو هەستانە.

خودڕەخنەیی و نمایشەکەمان (ڕۆمیۆ و جولیێت)

قادر حسێن

جیرۆڵد پۆستی شارەزا و پسپۆڕی ئەمریکی لە شیکارکردنی سایکۆلۆجیای سەرکردەکانی جیهاندا، پێى وایە کە سەرکردە چۆن پێویستى بە بوونى شوێنکەوتە و خەڵکانێک هەیە کە پێشەوایەتیان بکات، خەڵکانى شوێنکەوتەیش برسین بۆ بوونى سەرکردەیەک و پێویستیان بە کەسێکە (سەرکردەیەکە) کە شوێن پێى هەڵگرن و دوای بکەون و بیکەنە ڕەمز و بت‌(صنم) بۆ خۆیان، لە دیدى (پۆست)دا ئەم خواستى شوێنکەوتنە بۆ سەرکردە لە لایەن شوێنکەوتەکانەوە، لەوەوە دێت کە گەل یاخود خەڵکانى شوێنکەوتە لەو کۆمەڵگایانەدا کە قەیران و کێشەى گەورەیان هەیە عەوداڵى کەسێکن کە ببێتە فریادڕەس (منقذ) بۆیان و ڕزگاریان بکات لەو کێشە و قەیرانانە، لەو پێناوەشدا گەل و شوێنکەوتە سەرکردە دڵخوازەکەیان(کە هەندێک جار لە ڕاستیدا بودەڵە و هیچ لە باردا نەبووە) سەرپشک دەکەن و خۆیانى تەسلیم دەکەن، سەرەنجام ئەمە دەبێتە سەرەتایەک بۆ دروست بوونى کەسێتیەکى لاواز بە نیسبەت شوێنکەوتە و کەسێتیەکى بەهێز بە نیسبەت سەرکردەوە و پەیوەندیەکى جەدەلى لە نێوان ئەو دوو کەسێتییەدا دروست دەبێت و هەریەکەیان پشت بەوى تریان دەبەستێت، لێرە بە دوا ویست و ئیرادە و عەقڵى گەل و شوێنکەوتە بە شێوەیەکى سەیر تێکەڵ بە ویست و ئیرادە و عەقڵى سەرکردە دەبێت و سەرکردە کۆنتڕۆڵى ئیرادە و عەقڵى شوێنکەوتوانى دەکات و لە جیاتى ئەوان بیر دەکاتەوە و بڕیار دەدات.
پۆست بڕواى وایە لاوازى و پەرتیی کەسێتى شوێنکەوتە دەبێتە هۆى دەرکەوتنى سەرکردەى کاریزمى و بەهێز، کەسێتى لاواز هەمیشە بە شوێن سێبەرێکدا دەگەڕێت تا لە پاڵیدا هەست بە ئارامى بکات و لە جیاتى ئەو ئەرک و فەرمانە قورسەکان بگرێتە ئەستۆ و بیر بکاتەوە و بڕیار بدات(ئەمە لە کاتێکدا لە ڕاستیدا وا نییە و بۆی هەیە عەقڵی کەسێکی سادەی کۆمەڵگە لە عەقڵی سەرکردە باشتر کار بکات و بڕیاری کەسێکی پەراوێزخراو لە بڕیاری سەرکردەیەک دروستتر بێت لانی کەم لە کۆمەڵگەی ماندو و دواکەوتودا)، بۆیە لە دیدى کەسی شوێنکەوتە(تابع)دا هەمیشە سەرکردە کەسێکى نموونەیى و میسالیەو لە هەموو کەس زیرەک تر و بە توانا تر و ئازاترە، گەر بە زمانى بیرکاريش قسە بکەین، کەسی شوێنکەوتە(تابع) هەمیشە خۆی وەک (صفر) و سەرکردەی وەک ژمارە(1) دێتە پێشچاو، بێ گومان صفریش لە پاڵ یەکدا نەبێت هیچ بەها و ئەرزشێکی نییە.
بە واتایەکی تر ئەوە زیرەکی و بوێری و بە توانایی و کارزانی(محنک) و دانای(حکمە)ی سەرکردە نییە ئەوی لە ترۆپکی دەسەڵاتدا داناوە، بەڵکو هۆکاری ئەمە لاوازی کەسێتی و کەمئاوەزی و بێ غیرەتی گەل و شوێنکەوتەی ناهۆشیارە، هەر بۆیە لە دیدی پۆستدا دەکرێت سەرکردە دەبەنگێک(احمق) بێت لە بەرگی دانایەکدا و ترسنۆکێک بێت لە بەرگی قارەمان(بطل)ێکدا.
سەرچاوە: مرضى نفسيون يقودون العالم، جیرالد بوست.

سایکۆلۆژیایى شوێنکەوتە لە دیدى (جیرۆڵدپۆست)ەوە

عه‌بدوڵڵا  که‌ریم  مه‌حمود

حوکمڕانی دەسەڵاتدارانی حیزبە سیاسییەکانی کورد، لە پەرلەمان و حکومەت، پڕە لە کێشەی ئاڵۆز و داخراو و دژوار، پڕە لە جیاوازی نێوان جوگرافیای شارەکان، پڕە لە قەیرانی عەقڵی چەق بەستووی حیزبایەتی خێڵەکی و خانه‌واده‌یی و بنه‌ماڵه‌یی.
‌هاوڵاتیان له ناوه‌وه‌و ده‌ره‌وه‌ی نیشتمان، رۆژانە ئەو هەموو ململانێ نابەجێ و ناپەسەند و جیاوازی و دیاردە نەشیاوانەی ناو ئۆرگانەکانی، (مەڵبەند و لق) و (کۆمیتە و ناوچە)کانی حیزبەکان دەبین.
شەڕی ناو هۆڵی پەرلەمان و دەنگی ناسازی پەرلەمانتارەکان؟ چۆن بە مەزاجی عەقڵی حەکیمانەی سەرکردەی سیاسیی حیزبەکان، هەموو دەستوور و یاسای کایەکانی حکومەتی هەرێمیان لە بناغەوە هەڵتەکاند؟
ئه‌م سه‌رکردانه‌، دوور له‌ هه‌موو به‌هایه‌کی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانی و مرۆڤ و مرۆڤایەتی، بە عەقڵی نەرجسیەتی داخراویان، هه‌موو خەون و توانای لە بن نەهاتووی، گه‌نجی ئه‌م نیشتمانه‌یان خستە په‌راوێزه‌وه‌ و سڕیانەوە.
ده‌یان، سه‌دان، هه‌زاران، کادری (ئینیهازی و ماستاوچی و کاسه‌لێس و خائین و جاسوس) و هیچ له‌ بارا نه‌بوویان، له‌ هه‌موو ئۆرگانەکانی حیزب و کایەکانی په‌رله‌مان و حکومه‌تی هه‌رێم، به‌ پلان و بەرنامە و نەخشە و سیناریۆی جیا جیا دامه‌زراندووە.
ئه‌م ئه‌زمونه‌ی دەسەڵات دارانی کورد، به‌ پێی به‌رنامه‌ و نه‌خشه‌ و پلانی داگیرکه‌رانی نیشتمان، جینۆسایدێکی ترە، هه‌موو به‌هایه‌کی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانی و کلتووری کوردەواریان سڕییەوه.
ئه‌م سه‌رکردانه‌، لە ژیانێکی ئەوەندە رەفاهیەتدان، نە هەستیان ماوە، نە شعور، نەبەهای شکۆی 
ویژدانی مرۆڤ و مرۆڤایەتی.
گێل ئاسا، بێ ئاگان، لە نەهامەتی و بێ بژێوی، تا سەر ئێسکی هاوڵاتیان، بوون بە هێڵی تەریب و لە خەڵک دابڕاون.
تەرازووی جیاوازی و غەدر و ناعەدالەتی، ژیانی حوکمڕانانی کورد و هاوڵاتیان، بە قەد دووری زەوی و ئاسمانە.
هاوڵاتیان بێزارن لە دەسەڵات، بە زەرویان دەزانن، خۆپەرستی و غروری سەرکردەکان، بە جۆرێک لە ژیانی رۆژانەیان دا رەنگ دەداتەوە، له‌ ناو خۆیان دا، کەسیان یەکتریان، خۆش ناوێت و دژی یه‌کترین.
گرێی سایکۆلۆجی ئەم دەسەڵات دارانە، ئەوەندە ئاڵۆز و دژوارە، پڕه‌ له‌ رق و کینه‌ و پاشقول گرتن و چاڵ هەڵکەندن بۆ یەکتریی.
سیناریۆ کانیان وەک کەشتیەکی تێك شکاوە، لە زەریای گەندەڵی دا، بە هەرەس و جینۆسایدی کورد، کۆتایی دێت.
ره‌فتاری سەرکردەکان و حوکمرانەکان، ئه‌وه‌نده‌ ناڕه‌وا و ناشرین و ناپه‌سه‌ندە، پڕە لە درۆ و فێل و لوت بەرزی و ناعەدالەتی و غەدر و شەرمەزاری.
دەیان که‌ناڵ و میدیای زەبەلاحیان، لەسەر ئێسک و پروسکی شەهیدان داناوە.
دەیان، سەدان رۆژنامه‌ نووسی‌ ماستاوچی و نووسەری دووفاق و ده‌رباریان، لە کۆمپانیای حیزبەکانیان دامەزراندووە.
رۆژانه‌ سه‌دان هه‌واڵ و راپۆرته‌ هه‌واڵ و به‌رنامه‌ی سه‌قه‌ت و پڕوپاگەندەی بێ سەرو بەر و درامای دۆبلاج کراوی، ئاست نزمی بێگانه‌، دوور له‌ داب و نه‌ریتی کۆمەڵگەی کورده‌واری، ده‌گەیەننە هه‌موو ماڵه‌کان.
به‌و هەموو کەناڵ و پروپاگەندە و به‌رنامە ئاست نزمانەیانەوە ئە‌وه‌نده‌ی تر، ژیانی گه‌نجه‌کانیان، تەم و مژاوی تر و ون کردووە.
ئەم حیزبانە، بە پێی مەزاجی سەرۆکەکانیان، قوڕمیشی کەناڵەکان و رۆژنامە نووسە، لەب لەبانەکان دەکەن، بۆ دژایەتی و شه‌ڕ و ململانێ‌ ناڕوا و نابه‌جێی یەکتریی.
له‌ که‌ناڵه‌ جیا جیاکانیان و له‌ شۆسیال میدیاکانیانەوە، شەڕیکی دەروونی ئاڵۆزی خۆیان، دوور لە هەموو رەوشتێکی کاری میدیا په‌خش ده‌که‌ن.
رق و کینه‌ و توندوتیژی و پاشقول گرتن و سیناریۆ و چاڵ هەڵکەندنەکانی خۆیان، دەگەیەننە ناو هەموو خانەوادە و ماڵەکان.
ئەمانە تەنیا نوێنه‌ری خانه‌واده‌ و بنه‌ماڵه‌کانی خۆیانن، هەموو بەرنامە و نەخشە و پیلان و پروپاگەندەکانیان، بە کاسه‌لێس و مه‌قاش و ماستاوچی و پەرپوتەکانیانی دەورەبەری خۆیان هەڵدەسوڕێنن.
دەسەڵات دارانی کورد، لە ئەزموونی 33 ساڵەی حوکمرانیان دا، نەیانتوانی ئەو جوگرافیایەی لە جەستەی باشووری کوردستان دابڕابوو، بخەنەوە سەر نیشتمان، مادەی(140)یشیان دۆڕاند.
چەند ساڵیکی تر، جوگرافیای (کەرکوک و سلێمانی و هەولێر و دهۆك)، بە مەزاجی عەقڵی حەکیمانەی حیزباتەتیان لە دەست دەدەین.
کوا دام و دەزگاکانی هەیمەنەی حکومەتی هەرێم؟ کوا دام و دەزگا خزمەت گوزارییە گشتییەکانی هاوڵاتیانیان، هەموویان کرد بە کەرتی تایبەتی، بۆ دەسکەوتی خۆیان، ئەوەندەی تر بژێوی هاوڵاتیانیان قورستر و دژوارتر کرد.
حوکمڕانانی کورد، بوونەتە هۆی سەرهەڵدانی، ده‌یان، سه‌دان، کێشه‌ی سیاسیی و ئابووری و کلتوریی و ده‌روونی.
هاوڵاتیانیان لە مافە سەرەتاییەکانیان و بژێوی ژیانیان بێ بەری کردووە، که‌سێتی تاکی کورد یان بە جۆرێک هاڕیوە و تێک شکاندووە، تف لە رابووردوی خۆیان و حوکمڕانیان دەکەن.
بە هەموو پێوه‌رێکی (سیاسیی و دەستووریی و یاسایی و ئابووریی و مێژوویی و کۆمەڵایەتی و کلتووریی و دەروونیی).
دەسەڵاتدارانی کورد ، هۆکاری سەرەکی ئەم هەموو ئەم ستەمانەن، بە ئەمری واقع، جاش و مەقاشی داگیرکەرانن.
بۆ تراژیدیای نەهامەتی بۆ جینۆسایدی گەلەکەیان، ئەوەندە بێ چاو روون، دەست بەرداری کورسییە شەرمەزاریەکەیان نابن.

کورسی شەرمەزاریی

ئاری عومەر

شۆڕش بەرلەوەی لەسەر عەرزی واقع ڕووبدا، بەرلەوەی شەقامەکان سور بکرێن بە خوێن بەرلەوەی کۆشکەکان بکەونە بەر هەڕەشەو پەلاماری خەڵکانی برسی لە گیرفانی خەڵکدا ئەخەمڵێت لە گەرووی خەڵکدا لە دایک ئەبێت لە دزدانی ژنان و کچان و ڕۆڵەکانی ئەو وڵاتەدا چەکەرە ئەکات، شۆڕش بەرلەوەی لە شەقامەکانەوە هێرش بکاتە سەر دام و دەزگا و دامەزراوەکانی میری لە ناو یادەوەری ئینسان لە ناو خەیاڵاتی مرۆڤ ئەزمون و باڵادەستی خۆی بەدیدێنێت ئەوکاتە شۆڕش دروست دەبێت کە شکۆی مرۆڤەکان هەر ڕۆژەی، هەر چرکەی، هەر ساتەی لە ژێر تایتڵ و ناوێکدا لە ژێر هەڕەشە و مەترسییەکدا لە ژێر تایپێکی دڵ ڕەقانەی دەسەڵات خۆی دەکات بە ژیان و بونی ئینساندا 

‎‏‎ ئەو کاتە شۆرش ئەخەملێت کە مرۆڤەکان بە ناچاری بە زۆرەملێی دەکەونە ژێر ڕەحمەتیەکی ئابوری سەربەخۆ کە کۆی داهاتی نیشتیمان بۆ چەن کارەکتەرێک و بۆ چەن بارزگانێکی چاوچنۆکە, ئەو کاتە شۆرش ئەخەملێت کە داهاتی ولات وەکو میراتی کەسی بەسەر چەن گیرفانێکدا دابەش ئەکرێت ئەوکاتە شۆرش ئه‌خەملێت کە شارەکان لە چونێتی چینایەتی دادەمالرێن و جیاوازی نێوان چینەکان ئەرزو ئاسمان دەبێت ئەوکاتە شۆرش ئەخەملێت کە خەلکانێک لە کەشکەلانی فەلەک لە بنمیچی ڤێلایەکی ئاسمانیەوە سەیری زەوی دەکەن و خەلک گەلێکی هەژاریش لە کوچەو کۆلانەکان لە ژێر خێمەیەکی هەزار پینە کراو لە بن خانوچکەیەکی ژێر هەرەشەی باران و بومەلەرزەو لافاووڕەشەبا دەیانبات ئەوکاتە شۆرش ئەخەملێت کە مرۆڤەکان لەسەر بنەرەتی ناسنامە شوێنی نیشتەجێبون ناونیشانی خێزانی سەربون بەسەر خێل و عەشیرەتەکان ژیانیان پابەندی حیزبی نزیک لە کارەکتەرە سیاسیەکان ژیانیان دیاری دەکرێ ،
‎ئەوکاتە شۆرش ئەخەملێت کە هونەرمەندڕۆشنبیر نوخبەو دەستەبژێری کۆمەڵگا ناچار دەبن کۆڵان بە کۆڵانی بارەگاو دامەزراوە حیزبییەکان و ماڵی کەسایەتی و حاشیەکانیان بگەڕێن بۆ ئەوەی بژین، ئەوکاتە شۆڕش ئەخەمڵێت کە خانەنشینێک لە سەرەی موچەدا بە ناچارییەوە دەبێت پێڵاوەکانی بکات بە نۆرەی بەرکەوتنی موچە ئەوکاتە شۆڕش ئەخەمڵێت کە گەرووی خەڵک بخرێتە مەزادی ململانێی سیاسییەوە ئەوکاتە شۆڕش ئەخەمڵێت کە هێزەکان لەسەر قوتی خەڵکیش دەمەقاڵەو شەڕە دەنوک ئەکەن.
‎‏‎دوو هەفتەی ڕابردوو دوهەفتەی مەرگەساتی حەقیقی کوردە دوو هەفتەی چەرمەسەری و مەرگەساتی نەوەیەکە کە بونیادی شۆڕش و نیشتیمان و نیشتیمان سازیاندا ڕۆژی خەمناک و ماتەمینی ئەو نەوەیەیە کە بە پێڵاوێکی دڕاوەوە بە تفەنگێکی ژەنگاوییەوە لە شاخەکان سەرقاڵی خەبات و تێکۆشان بوون بۆ ئەوەی ڕۆژگارێک نیشتیمانێک بسازێنن بە سەر بەرزانەو شکۆمەندییەوە تێیدا بژین هەمان ئەو نەوەیە، هەمان ئەو تێکۆشەرانە لە ڕۆژێکی وەک ئەمڕۆدا لە ژێر سایەی دەسەڵاتێکی کوردی کە خەون و خەباتی ئەوان بوو ..سوکایەتییان پێ دەکرێ شکۆیان دەشکێنرێ لێناگەڕێن لە نەورۆزدا بە گیرفانێکی پڕەوە ، لە سەیرانگاکان تێر تێر قاقا بۆ ڕابردووی خۆیان پێ بکەنن ئەو ڕۆژە شۆڕش هەڵدەستێت کە ئەو نەوەیە شکۆیان دەشکێ و لە سەرە گرتن و نۆبە گرتنی موچەدا کە شایستەیەکی ئەخلاقی و ئاکاری نیشتیمانی و مرۆیی خۆیانە دە خرێنە بەر لولەی تفەنگ.
‎‏‎ کۆی هێزە سیاسییەکانی کوردستان بە دەسەڵات و ئۆپۆزیسیۆنەوە بەرامبەر ئەو دۆخە مەینەت بارە بەرپرسیارێتی ئەخلاقی و سیاسی گەورەیان لە ئەستۆیە بە تایبەتی ئەو هێزانەی کە لە دەسەڵاتن پارتی کە جومگە ئەساسییەکانی دەسەڵات و ئابوری سەربەخۆ و بانک و داهاتی نەوت و کۆی سەرچاوە داراییەکانی تری لەبەردەستە بەرپرسیاری یەکەمە لە گەیشتنی دۆخی خەڵکی کوردستان بەو ئاستە مەترسیدارەی ئێستا وەک چۆن ئەمڕۆ ئاماژە بەوە دەکرێت کە لە دوای ڕاپەڕینەوە هیچ کاتێک دۆخی ئابووری و بژێوی خەڵک لەو ئاستە مەترسیدارە نەبووە بەڵام بۆ وەستاندنەوە بە ڕووی ئەو قۆرخکاریو گەمارۆ ئابووریە خراوەتە سەر هاوڵاتیانی نیشتیمان و موچە خۆر بە تەنها بەرپرسیارێتیەکە بەرپرسیاری پارتی نییە بەڵکو بێدەنگ بوونی هێزەکان و نەبونی هەڵوێستی یەکلاکەرەوەو نەبونی سیاسەت و ستراتیژی یەکلاکەرەوە بۆ گێڕانەوەی شکۆ و کەرامەت بۆ ئاوڕ دانەوە لە گیرفان و نان و قوتی خەڵک مەترسیەکان و هەڕەشەکان لەسەر هەرێمی کوردستان زیاتر ئەکات هێزە سیاسییەکانی کوردستان ئەگەر بیانەوێ لەو دۆخە چەق بەستوەو ئابوری و سیاسیەدا دەربچن پێویستە لە نێوان دوو بژاردە خۆیان یەکلا بکەنەوە یان بژاردەی برسیکردن کە کابینەی ئێستای حکومەتی هەرێمی کوردستان سەرۆکایەتی دەکات یان کابینەی ڕێگریکردن لە برسیکردن

ئەوکاتەی شۆڕش ئەخەمڵێت!!!

کاوە شێخ عەبدوڵا

ڕێبین ساماڵ

سەرەتا دەبێت بزانین، مرۆڤ بە چەند قۆناغێکی دەرونی و جەستەییدا تێدەپەڕێت، ئەوەی پەیوەندی بەم باسەمانەوە هەیە (گەشەی هەڵچونیی)ە، باوەڕم وایە بۆ هەر کاردانەوە و بارودۆخێک خوێندنەوەیەکی زانستی هەیە، بەگشتی لە هەموو کەیسە لادەرەکاندا پەروەردە بە بەرپرس دەزانم.
گەشەی هەڵچونی دەکەوێتە هەستیارترین قۆناغی تەمەنەوە. مرۆڤ زۆر ئاسان کاریگەر دەبێت. ئاسان ڕادەستی هەستەکانی دەبێت. تێڕوانینی و هەڵچون و کاردانەوەکانی خێران. وشەیەک بەسە بۆ ئەوەی وەرچەرخانێک لە کەسەکەدا ڕوبدات. ئەگەر پەروەردەکەی دروستبێت، کاردانەوەکەی داهێنانی لێ دەکەوێتەوە، خۆ ئەگەر نادروست بێت کارەساتی لێ دەکەوێتەوە.
ئێستا هەموان چاومان لەسەر بکوژێکە. لامان وایە مرۆڤێک کوژراوە بە دەستی یەک مرۆڤ، بەڵام خۆی لە ڕاستیدا وانیە، وێنەکە دیوێکی گەورەتری هەیە، بەرلەوەی بە تەواوی بچمە ناو باسەکەوە، دوو ڕونکردنەوەی بچوکم هەیە، تا هەڵە تێگەیشتن دروست نەبێت، لە هەرشوێنێکی نوسینەکەمدا واتێگەیشتیت من دژی دینم تکایە بگەڕێرەوە بۆ ڕونکردنەوەی یەکەمم.
هیچ کۆمەڵگایەک نییە لە دونیادا بە بێ ئاین. من بۆخۆم لە کۆمەڵگایەکی زۆرینە مسوڵمان و لە دایک و باوکێکی مسوڵمان هاتومەتە دونیاوە و لەسەر هەمان باوەڕم. هیچ کۆمەڵگایەکیش نییە بە بێ کێشە و کوشتن و دزی و تاوان، بۆیە باوەڕم وایە ئیسلام بەرییە لە توندوتیژی. ئەوەی هەیە دەدرێتە پاڵی کە ئەم توێژەی بانگخواز و خاوەن سەکۆکان لێی بەرپرسن. ئەمەوێت ئەوەش بڵێم من مرۆڤێکی واقع بینم، هەموو بەرزی و نزمییەکم قبوڵە و باوەڕم بە فرە ڕەنگی و جیاوازی ئایدۆلۆژی و دەنگ و ڕەنگی جیاوازە لە چوارچێوەی پێکەوەژیان و پاراستنی سنورەکانی یەکدیدا، بایی ئەوەش تێگەیشتوم ئێرە زەوییە، هەروابووە و هەر ئاواش بەردەوام دەبێت، بۆیە نەهاتوم بڵێم با تاوان نەهێڵین، بەڵکو دەمەوێت مرۆڤبین، خۆمان ڕادەستی قەدەر نەکەین، درک بە هۆکارەکانی بکەین و تاوان لە دیاردەبوونەوە بکەینەوە بە حاڵەت وەک هەر کۆمەڵگایەکی ئاسایی.
ڕونکردنەوەی دووەمم پێناسەیەکی کورتی هەڵچونەکانە.
هەڵچوون چیە؟
مرۆڤ لە هەر تەمەنێکدا بێت هەڵچون وەک ئەندامێکی جەستەی بەشێکە لە دەرونی. ئەوەی وادەکات زۆر بە ڕونی هەڵچونی تێدا بناسرێتەوە کۆنترۆڵکردنە، ئەمەش پەیوەندی بە تێگەشتن و زانینی کەسەکەوە هەیە. ئەگونجێت مرۆڤێک 50 ساڵی تەمەنبێت بەڵام لە ڕوی هەڵچونییەوە هێشتا هەرزەکار بێت، کە ئەمە حاڵەتە. ئەوەی دیاردەیە لە ناو هەرزەکاراندایە، لە تەمەنێکی دیاریکراودا مرۆڤ ناتوانێت بە باشی هەڵچونەکانی کۆنترۆڵ بکات.
بەکورتی دەتوانین بڵێین هەڵچون: بریتییە لە حاڵەتێکی دەرونی، لە هەرزەکاراندا بە ڕونی دەردەکەوێت. قۆناغی هەرزەکاری قۆناغێکە مرۆڤ تیایدا ناتوانێت هەستەکانی بەتەواوی کۆنترۆڵبکات. بەگشتی لە دیاردە و پەیوەندی کۆمەڵایەتی و فکرو ئایدۆلۆژیاکان بەتەواوەتی تێناگات. کوردەواری وتەنی لە هەندێک دۆخدا "ڕاست و چەپ جیاناکاتەوە". دەربڕینەکانی دروست و قوڵ و لۆژیکی و ئارامگرانە نین. زۆرجار هەرزەکار تێیدا بێئارام و دڵپڕ و گۆشەگیر دەردەکەوێت و ناوبەناو توندوتیژانە هەڵسوکەوت دەکات و دەیەوێت بەشداربێت لە کاری گەورەکاندا و کاری گەورە ئەنجام بدات.
بەگشتی کۆمەڵێک گۆڕانکاری ناوەکی و دەرەکی، واتە جەستەیی و دەرونی لە تاکی هەرزەکاردا ڕودەدات، کە توندوتیژی سیفاتێکیانە بە پاڵ بێتاقەتی و دڵپڕی و گۆشەگیری و گرژبونی ماسولکە و فراوانبوونی بیلبیلەی چاو و ترس و دڵەڕاوکێ و چەندین نیشانەی تر...
باسەکەی ئێمە لەسەر نیشانەی توندوتیژییە بە کاریگەر بوون بە ئایدۆلۆژیای باوی کۆمەڵگا کە ئیسلامە، بە دیاریکراوی ئیسلامی سیاسی. کاریگەربوون بە گەورەکانی ئەم ڕەوتە و پابەندبوون بە وتەی بانگخوازەکانەوە، یەکێکە لە دیارترین دەرهاویشتەکان کە لە چوارچێوەی توندوتیژیدا خۆی دەنوێنێت، کە لەم کۆمەڵگایەی ئێمەدا کەمینەیەکی عەلمانی توندڕەو و زۆرینەیەکی ئیسلامی توندڕەو لێی بەرپرسن. ئەم بەناو شەڕی ڕەحمان و شەیتانە، جۆرێک لە مرۆڤی توندڕەوی لە ناو عەلمانی و ئیسلامییەکاندا دروست کردووە، کە لە ئیسلامییەکاندا زەقترە و لە ناو ئیسلامییەکانیشدا زیاتر لە بەرگی سەلەفیەتدان. ئەوەشمان لە یاد نەچێت، هەروەک سەرەتا وتم، فەرامۆشکردنی پەروەردە هۆکارە سەرەکیەکەیە، کە ئەمە باسێکیترە.
ئەم کەیسەی خواناس کە من باوەڕم وایە بکوژ و کوژراو هەردووکیان وەک یەک قوربانین، تەنها لێرەدا بە بەراورد بە تاوانەکانی تری کوشتن یەک جیاوازی هەیە، ئەویش ئەوەیە: تەنها کەسێک بکوژی خواناس نییە، بەڵکو هەزاران کەس بەشدارن لە کوشتنی خواناسدا.
چۆن؟؟
لە کاتێکدا دەیەها سەکۆ و میدیا و مزگەوت بۆ دەیان بەناو پیاوانی ئاینی و مەلا و عەمامە بەسەر کراوەتەوە و، ئازادانە بەم ڕۆژگارە باس لە کوشتن و سزا و لێدان دەکەن و، حوکم بەسەر گەنجی داماوی کوردا دەدەن، یەکێ شەڕواڵەکەی پێ فشەکات، یەکێ پێی تەسک و کورت و تا کۆتایی، هەرکەسە و بە میزاجی و بەرژەوەندی خۆی شرۆڤە و شیکردنەوە بۆ ئاین دەکات. ئازادانە تەفکیر و لەملدان بەزاریاندا دێت..... ئیتر گێلێتییە تەنها کەسێک بە بکوژ بزانین، کاکە من دەیەها پۆست و کۆمێنتم بینیوە کە پشگیری لە بکوژ دەکەن!!!! زۆر بەسادەیی بچن کۆمێنت بخوێننەوە بزانن ئەم بەناو بانگخوازنە چ فکرێکی بۆگەنیان لەمێشکی هەرزەکاراندا چاندووە. بزانن هەرزەکار چ جۆرە هەڵچونێکی بۆ دروست بووە؟؟ شەڕ و ململانێکانیان لەسەر چیه؟؟ بەراوردیکەن بە هەڵچونەکانی وڵاتانی پێشکەوتوو، ململانێ و نائارامی و هەڵچونەکانیان لە پێناو بەختەوەری و ژیاندۆستی و زانستدایە نەک ئایدۆلۆژیا، "تێپەڕاندنی ئایدۆلۆژیای دینیش غەمی خۆی هەیە".
کاکە کاتی ئەوەیە واز لەو شێوازی ئینسانیەتە بهێنن کە بەزەیتان بۆ تاوانبار زیاتر بێت لە قوربانی. ئەوەی کەسێکی کوشت بیکوژنەوە. پەتێک هەڵخەن لە سەرای سلێمانی، بکوژ دەبێت بکوژرێتەوە، من باوەڕم بە دوو ڕێگایە:
1-پەروەردە.
2ـیاسا.
واتە تا 18 ساڵی پەروەردەی بکە، لە 18 تا مردن یاسا... یاسا... یاسا.
لەو 18 ساڵەدا بوو بە مرۆڤ وەلسەلام، نەبوو سزای بدە.
خۆزگە میدیا و مەلاکانمان دروستتر و بەرپرسانەتر مامەڵەیان دەکرد. خۆزگ دادگا و یاساکانمان توندتر و دادوەرانەتر دەبوون. خۆزگە پەرەردە و مامۆستاکانمان ژیرتر و دامەزراوتر و دەستەجەمعیتر دەبوون. خۆزگە خواناسەکان بەدەستی خوانەناسەکان نەدەکوژران. ئازا و ئازادەکان نەدەبوونە کۆیلە و، زانکۆ و زانستخوازەکانمان وردتر پەیامەکانیان دەگەیاند.
بۆ زانیاری:ـ
تایبەتمەندییەکانی مرۆڤی هاوسەنگ لە ڕوی هەڵچونییەوە:
1. توانای کۆنترۆڵکردنی هەستی توڕەیی و چارەسەرکردنی کێشەکانی بە بێ توندوتیژی هەیە.
2. دوورکەوتنەوە لە خۆویستی و بە قووڵی هەست بە گرنگیی کەسانی تریش دەکات لە چواردەوری.
3. ڕای جیاواز و ڕەنگی جیاوازی قبوڵە و قەڵس نابێت بە کەسێک کە هەمان ڕای ئەوی نییە.
4. لەکاتی بوونی کێشە و بەربەست هەوڵ دەدات "دروست بیردەکاتەوە و دروست بڕیار دەدات" ڕاوێژ دەکات و خێرا قەرار نادات.
5. توانای بەرگەگرتنی شکستی هەیە و بارودۆخی ژیانی قبوڵ دەکات.

خواناس... خوانەناسێک کوشتی

ئاراس ئیبراهیم

لە سەد ساڵی ڕابردوودا بنەماڵەی بارزانی وەک نوێنەری کورد لە لایەن وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریکا و سۆڤێتەوە سەیرکراون ئەویش بە چەند هۆکارێک کە گرنگترینیان گوێڕایەڵی بنەماڵە و شکست هێنان بە تەواوی هەوڵەکانی کورد بە ڕاکردن و ئاشبەتاڵ ئەویش بە پیلانی بێگانە، هەر ئەمەش وایکرد نەوە دووای نەوە لەسەر خۆسەپێنی و تاکڕەوی بەردەوام بن و لە پێناو مانەوە و بەردەوامی دەسەڵاتیان هەرشتێک گەل پێی ناخۆش بێت بیکەن. 
لەباشوری کوردستاندا دووای ڕاپەڕینی گەلی باشور و راونانی بەعسی فاشیستی دۆستی بارزانی، بە شاهیدی سەرکردەکانی باشور پارتی دیموکراتی کوردستان هاتونەتە سەر سفرەی حازرو دەسەڵاتیان گرتۆتە دەست بێگومان ئەمەش پاش نزیکبونەوە لە توانەوە لە ٣١ی ئابدا و باوەش کردن بە سەدامی دیکتاتۆردا کە خودی ئەو باوەشە گەرمەی مەسعود بارزانی و سەدامی دیکتاتۆر شاهیدە بۆ ئەوەی پارتی دیموکراتی کوردستان داش عێراق، دۆستی بەعس بووە...!! 
پاش ڕوخانی ڕژێمی بەعس کورد لە باشوری کوردستان و بە دیاری کراوی پارتی دیموکارتی کوردستان-عێراق بە بێ بونی هیچ ستراتیجێک چونە بەغدا و بونە هاوبەشی حکومەتێک کە هیچ گەرەنتیەک نوبوو بۆ مافەکانی کورد لە عێراقی بەناو فیدڕالدا، پاشان بارزانی پاشاکشەی کرد بە سەرکێشی کردن ڕیفراندۆمی ئەنجامدا و هەرخۆشی پاڕایەوە کە سنورەکانی لێدانەخەن لەکاتێکدا بە چەند کاتژمێرێک پێش ڕیفراندۆم وەها فوی تێکرابو کە حسابی بۆ کەس نەدەکرد پاش شکست کاری لەسەر ناسیۆنالیستی کورد کرد، بەجۆرێک لە باتی هەوڵدان پێکەوە ژیان و برایەتی کورد نەتەوەکانی تر وەک بنەما بۆ بەدەست هێنانی پشتیوانی کوردی کردە دوژمنی تەواوی پێکهاتەکان لە عێراقدا پاش قۆرغکردنی تەواوی جومگەکانی دەسەڵات لە هەرێمی کوردستاندا بونە بنەماڵەیەکی تاک ڕەو خۆسەپێن و پێچەوانەی ئەو دیموکراسیەتەی کە ئەمریکا و ئەوروپای دۆستیان وێنایان دەکرد بونە حکومەتێکی تاک ڕە و خۆسەپێن و گیا لەسەر بنجیخۆی ڕوویەوە جارێکی تر و هێندێک حسابی بۆ ڕەئی یەک بەشەر نەکرد، تاگایشتە ئاستی بەرەو ڕوخانی ئەم قەوارەیە لەسەر دەستی بنەماڵەی بارزانی. 
بنەماڵەی بارزانی بەخواستی خۆیان کەوتنە گیانی سامانی ئەم وڵاتە و هەڕاجیانکرد، بە جۆرێک سامانی ئەم وڵاتەیان خستە خزمەتی خۆیانەوە کە بچوک و گەورەیان کردە ملیاردێر و گەنج و هاوڵاتیانی ئەم هەرێمەش ئاوارە و دەربەر و هەژار کەوتن، لە کاتێکدا نەوت و گاز هاوڵاتیان خاوەنی ڕاستەقینەی ئەو سامانەن بەڵام بنەماڵەی بارزانی بۆخودی خۆیان قۆرغکرد و گرێبەستێکی نهێنی ٥٠ساڵەیان لەگەڵ تورکیادا واژۆکرد کە تەنها خودی خۆیان دەیانزانی چی تێدایە، وەک بازرگانێکی نەزان سامانی ئەم هەرێمەیان بە قاچاغ برد و خۆیان پێ دەوڵەمەندکرد ئێستاش کە بنەماڵەی بارزانی کابینەکەیان گەیاندۆتە لێواری ڕوخان سەرزەنشتی هەموان دەکەن کەبۆچی هێندە بێباکن؟! 
هاوشێوەی باشووری کوردستان لە ڕۆژئاوای کوردستانیش پارتی دیموکراتی کوردستان داش سوریا کەوتە خزمەتی داگیرکارییەکانی تورکیاوەو دژی کوردان کە ڕووبارێک خوێنیان داوە ئەنەکەسەی دامەزراند و لەسەر بودجەی باشور وبە خواستی ئەردۆغانی ئاغای دژایەتی خۆسەری ڕۆژئاوای پێکردن، ئێستاش لە پیلانی تورکیادایە دووای کشانەوەی لە سوریادا پارتی دیموکارتی کوردستان داش عێراق سوریا بکاتە جێگرەوەی خۆی لەو هەرێمە داگیرکراوانەی کە لەژێر دەستی داگیرکەری تورک و چەتەکانی سەر بە تورکیادان، کردنەوەی بارەگای دەزگای بە ناو خێرخوازی بارزانی لە عەفرین و دنەدانی چەتەکانی سەر بە تورکیا بۆ کۆمەڵکوژی لە چوارچێوەی هەمان پیلاندایە کە تورکیا دایڕشتووەو دەیەوێت هاوشێوەی باشور پارتی شەڕی ناوخۆیی دروست بکات ئەو ئەزمونی ڕؤژئاواش هاوشێوەی باشور لێبکات کە بۆ ئەمەیان ڕەنگە ئێسقانەکانیشی ورد بکات. 
هەرچی تایبەتە بە باکوری کوردستان و تورکیا لەکاتێکدا کۆی گشتی ئەندامانی ناگاتە ١٠٠هەزار کەس دەیەوێت بەربەرەکانێی نزیکەی ٢٠ ملیۆنی کوردی تێگەیشت و لە سیاسەتی پارتی بکات، لە کاتێکدا ئەم جۆرە لە سیاسەت کەسانی تێگەیشت و خۆیانی لەقەرە نادەن بەڵام سەرکێشی کاری هەمیشەیی ئەم بنەماڵە ووابەستەبونیان بە داگیرکەرانەوە وای کردووە کە هەمیشە لەچوارچێوەی بیری تەسکی ناسیۆنالیستیدا خۆیان ببیننەوە، هاوکات وا وێنای دەکەن کە سیاسەتی جیهان بنەمالەی بارزانی ڕێکی دەخەن لە کاتێکدا جگە لە بنەماڵەیەکی خۆسەپێن و بازرگان هیچ شتێکی تر لە هەگبەکەیاندا نەبووە تەنانەت وا بیردەکەنەوە کە کورد لە هەرچوار پارچە و جیهان کۆیلە و گوێڕایەڵیانبن ئەگەر وانەبن تیرۆرستن!!!
ئەوەی جێگەی ترسە بۆ پارتی دیموکراتی کوردستان داش عێراق، سوریا، تورکیا، ئێڕان بۆتە ماخۆلان بۆی ئەوەیە کە ترسی بەدیلی هەیە بەهۆی ئەوەی کە نەیانتوانیوە دەستەمۆیەکی گوێڕایەڵی ئەوروپا و ئەمریکابن و تەنها و تەنها کاریان لەسەر بیری تەسکی خۆسەپێنی و مانەوەی بنەمالە کردووەو پێیان بە سەر هەموو پیرۆزییەکانی نەتەوە و نیشتیماندا ناوە، بۆیە لە ئێستادا خۆری پارتی و بنەمالەی بارزانی لە ئاوابونی یەکجارەکی نزیک بۆتەوە

خۆری بنەماڵەی بارزانی لە ئاوابونیدایە؟

سالار مەحمود

ئەوەی کە بەناو شۆڕشگێڕەکانی شاخ لە پاش ڕاپەڕینی بەهاری ساڵی ۱۹۹۱ کردیان و دەیکەن، کت و مت لە ڕەفتاری بەرپرسانی ئەوکاتەی شۆڕشی ئەیلوول دەچێت کە لە میانی چوار ساڵی ڕێکەوتننامەی ۱۱ی ئازارداو هاتەنەوەیان بۆ شارەکان کردوویانە.
شۆڕشگێڕەکانی شاخ، لەپاش ڕاپەڕین و هاتنەوەیان بۆ شارەکان، ئەو وێنەیەیان گەورەتر کردو باشتر نەخشاندیان کە لێپرسراوانی شۆڕشی ئەیلوول لە چوار ساڵی ئاشتی ڕێکەوتننامەی ۱۱ی ئازاری ساڵی ۱۹۷۰ دا کێشایان.
کاتێک ڕێکەوتننامەی ۱۱ی ئازاری نێوان حکومەتی عێراقی ئەوکات و شۆڕشی ئەیلوول ڕاگەیەنراو مەلا مستەفاو سەددام حسەین واژۆیان کردو سەرانی شۆڕش لە شاخەوە هاتنەوە ناو شارەکان، دەستیانکردە بازرگانی و خۆ دەوڵەمەندکردن و زۆرینەیان بوونە قۆنتەراتچی، ڕێک وەکو ئەوەی بەناو شۆڕشگێڕەکانی شاخ لەپاش ڕاپەڕین و هاتنەوەیان بۆ شارەکان دەستیان پێکردو ئێستاش بەردەوامن.
جیاوازی ڕەفتاری شۆڕشگێڕەکانی شۆڕشی ئەیلوول و هاتنە خوارەوەیان لە شاخەکانەوە بۆ ناو شارەکان لەو چوار ساڵەی ڕێکەتننامەی ۱۱ی ئازاردا لەگەڵ هاتنەوەی شۆڕشگێڕەکان لەپاش ڕاپەڕین، ڕەنگە هەر ئەوە بێت کە بازنەی بازرگانی و شێوازی بازرگانییەکەیان و جۆری دزییەکەیان جیاوازە.
 شەهید ڕێباز کە خۆی کارەکتەرێکی ناو شۆڕشی ئەیلوول بووەو لە بەشی دارایی مەکتەبی عەسکەری شۆڕشدا بووە، لە کتێبی " قەندیل بەغدای هەژان"دا، باس لە ڕەفتاری بەرپرسانی شۆڕشی ئەیلوول دەکات لە چوار ساڵی ڕێکەوتننامەی ۱۱ی ئازارداو ئەو دیمەنانەی کە ئەو باسیدەکات هەمان دیمەنی ڕەفتاری بەشی زۆری بەرپرس و شۆڕشگێڕانی شاخە لە پاش ڕاپەڕینی ساڵی ۱۹۹۱. 
 شەهید ڕێباز لەکتێبی " قەندیل بەغدای هەژان"دا دەڵێت:" پاش چەند مانگێک لە مۆرکردنی ڕێکەوتننامەی ۱۱ی ئازار، بەرە بەرە لێپرسراوانی شۆڕش بڕواو متمانەی خەڵکیان لەدەستداو زۆربەیان کەوتنە سەر پاراستنی بەرژەوەندییەکانی خۆیان، لە جیاتی ئەوەی هەموو هێزو توانای خۆیان تەرخان بکەن بۆ خزمەتکردنی خەڵکی کوردستان و ئەو زەرەرو زیانانەی کە لە ڕابردوودا لە کوردستان کەوتبوو پڕی بکەنەوە، کەچی بە پێچەوانەوە زۆربەیان کەوتنە کارکردن بۆ پڕکردنی گیرفانی خۆیان بەڕێگەی ناشەرعی، هەندێکیان بوون بە قۆنتەرات چی، سەیارەی مارسیدسیان لە کوێت دەهێنا بە پارەیەکی هەرزان.
حکومەت بڕیاری دابوو کە هەموو ئەو خانووانەی لەشەڕدا سووتاوون چاکیان بکاتەوە، هەندێک لە کاربەدەستانی شۆڕش پارەکەیان وەرگرت و هەندێکی بەنیوە ناچڵی دروستکراو پارەکەی تریان بۆ خۆیان خەرجکرد".
نووسەری کتێبی" قەندیل بەغدای هەژان"، ڕەفتاری بەرپرسانی باڵای ئەوکاتەی شۆڕشی ئەیلوول زیاتر ئاماژە پێدەدات و دەڵێت:" بەهۆی شۆڕش و باری نا ئاسایی کوردستان زۆربەی گوندەکان بێ قوتابخانەو نەخۆشخانە بوون، کە کاتێک بڕیار دەدرا قوتابخانەیەک بۆ گوندێک دروست بکرێت، هەر زوو لێپرسراوانی شۆڕش قۆنتەراتەکەیان دەگرت، قوتابخانەیەکی بێسەرو بەریان دروست دەکرد، لێپرسراوانی پەروەردەو موهەندیسەکان لەبەرئەوەی بێدەسەڵات بوون و چەکدار نەبوون، هەڕەشەیان لێدەکراو دەبوایە زۆر بە باشیش وەری بگرن، هیچ لە خەمی منداڵی کورددا نەبوون، بیریان لەوە نەدەکردەوە کە قوتابخانە گرنگی چییە".
شەهید ڕێباز ئاماژە بەوە دەدات کە لەمیانی ڕێکەوتنی ۱۱ی ئازاری نێوان حکومەتی عێراقی و شۆڕشی ئەیلوولدا، حکومەتی عێراق، لێپرسراوانی شۆڕشی ئەیلوولی بە پارەو ئۆتۆمبێل و قۆنتەرات چەشەخۆرکردووە، تاوەکو بیریان بەلای شۆڕشەوە نەمێنێ و زیاتر بیر لە بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان بکەنەوە.
شەهید ڕێباز کە بیست و شەش ساڵ لەمەوبەر لەشەڕی ناوخۆدا کوژرا، دەڵێت:" ئاڵۆزی کەوتە ناو شارەکان و کەس وەرەقەی کەسی نە دەخوێندەوە، داخی گرانم لەو فرسەتەدا پێشمەرگە پشتگوێخراو سوود لەو هەلە وەرنەگیرا تا ڕاهێنانیان پێبکرێت و فێری یاسایان بکرێن، وەک ئەوەی جارێکیتر پێوویستیان بە پێشمەرگە نەبێت".
ئەو زۆرتر دەربارەی پشتگوێخستنی پێشمەرگە لەو چوارساڵەدا لە لایەن بەرپرسەکانیانەوە باسدەکات و دەڵێت:" ئەو چوار ساڵەی مفاوەزات هەلێکی لەبار بوو بۆ ڕێکخستنی پێشمەرگەو باشکردنی حاڵ و گوزەرانیان و مەشقپێکردنیان و ئامادەکردنیان لە ڕووی فیکرییەوە بۆ ڕۆژی پێوویست، بە پێچەوانەوە هەر گوێیان بە پێشمەرگە نەدا، بۆیە پاش کۆتایی مفاوەزات و هەڵگیرسانەوەی شەڕ، پێشمەرگە گیانی شەڕکردنی بەهێز نەبوو، چونکە دەیزانی لە ڕۆژانی خۆشیدا چیلێکراوە".
وەکو نوسەری کتێبی " قەندیل بەغدای هەژان" باسیدەکات، مەلا مستەفا ئاگاداری ڕەفتاری بەرپرسان بووە، بەڵام توانای بەرپێگرتنیانی نەبووە، ئەو دەڵێت:" سەرۆک بارزانی هەموو ئەو کارانەی دەزانی، بەڵام ئەوەندە فراوان بوو بوو چارەسەرکردنی ئاستەنگ بوو، ئەگەر چاوی بارزانی دیار نەبوایە ئەو لێپرسراوانەی شۆڕش میللەتەکەیان دەخواردو بۆی دەردەچوون، ئیدریس بارزانی چەندین لێپرسراوی لەکار خست، بەڵام یەکگرتنی دزەکان زۆر بەهێز بوو".
سالار مەحمود

دزی و گەندەڵی لە 11ی ئازارەوە تا دوای ڕاپەڕین

عارف قوربانی

سه‌ره‌ڕای ئه‌و گوشاره‌ ناوخۆیی و هه‌رێمایه‌تییانه‌ی له‌دوای گشتپرسیی خه‌ڵكی كوردستانه‌وه‌ خراونه‌ته‌ سه‌ر پارتی دیموكراتی كوردستان و ده‌یانه‌وێ‌ به‌هه‌موو جۆرێك له‌ قاڵبی بده‌ن و رۆڵ و پێگه‌ی لاواز بكه‌ن، به‌ڵام هه‌ڵبژاردنی ساڵی رابردووی ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌رانی عیراق بۆ پارتی كردنه‌وه‌ی ده‌رگەی ده‌رفه‌ت بوو، كه‌ هاوكێشه‌كان به‌جۆرێك هه‌ڵگێڕێته‌وه‌، پارتی بكاته‌وه‌ به‌ كاره‌كته‌رێكی سه‌ره‌كی و یه‌كلاییكه‌ره‌وه‌ له‌ بڕیاره‌كاندا، ئه‌ویش له ‌لایه‌ك به‌هۆی ئه‌و رێژه‌ و ژماره‌ كورسییه‌ی به‌ده‌ستی هێنا و له ‌لایه‌كی دیكه‌شه‌وه‌ به‌هۆی جۆرێك له‌ وابه‌سته‌یی زۆرینه‌ی سوننه‌كان به‌ دونیابینی بارزانییه‌وه‌.
له‌وه‌ش گرنگتر بۆ پارتی، تێكچوونی ماڵی نه‌یاره‌ سه‌رسه‌خته‌كه‌ی بوو، هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی هاوپه‌یمانێتیی هێزه‌ شیعییه‌كان و دابه‌شبوونیان به‌سه‌ر دوو ئاراسته‌ی ته‌واو دژ به‌یه‌ك، (مالیكی و سه‌در). به‌تایبه‌تیش به‌هۆی ئه‌وه‌ی هیچكام له‌و دوو به‌ره‌یه‌ش زۆرینه‌ی په‌رله‌مانی به‌ده‌ستنه‌هێنابوو، ئه‌مه‌ش شانسێكی زیاتری دایه‌ پارتی كه‌ هه‌ردوو ئاراسته‌كه‌ی شیعه‌ روویان له‌ بارزانی بێت.
ئه‌وكات ده‌رفه‌تی زێڕین بۆ پارتی هاتبووه‌ پێش، به‌ خوێندنه‌وه‌ی وردی هه‌لومه‌رج و هاوكێشه‌كان، رۆڵ و پێگه ‌و كاریگه‌ریی هه‌ریه‌ك له‌ دوو ئاراسته‌كه‌ی شیعه‌، هه‌روه‌ها به‌ هه‌ڵسه‌نگاندنی ئه‌و ئه‌گه‌رانه‌ی له‌ دروستبوونی حكومه‌ت به‌ به‌شداری لایه‌كیان و ئۆپۆزیسیۆنبوونی لایه‌نه‌كه‌ی دیکە، له‌ به‌غدا دروست ده‌بوون، سوود و زیانه‌كانی بۆ هه‌رێمی كوردستان چی ده‌بوو؟ به‌تایبه‌ت به‌ ره‌چاوكردنی ئه‌وه‌ی هه‌رێمی کوردستان كێشه‌ی له‌گه‌ڵ كام لایه‌نیان هه‌بوو، له‌ داهاتوودا به‌ ئۆپۆزیسیۆنبوونیان كام ته‌ره‌فه‌یان ده‌بوونه‌ مه‌ترسی له‌سه‌ر هه‌رێمی کوردستان و كامیان ده‌بووه‌ كێشه‌ بۆ به‌غدا. ده‌یتوانی ده‌ستكه‌وتی گه‌وره‌ بۆ هه‌رێمی كوردستان به‌دی بهێنێت.
به‌ڵام پارتی ئه‌مه‌ی نه‌كرد، بێخوێندنه‌وه‌یه‌كی ورد و بێهه‌ڵسه‌نگاندنی ده‌رئه‌نجامه‌كانی، به‌ هاوپه‌یمانێتی له‌گه‌ڵ سه‌در، نه‌ك هه‌ر كارته‌ به‌هێزه‌كه‌ی ده‌ستی خۆی سوتاند، به‌ڵكو ده‌رفه‌تی دایه‌ ئێران و ته‌ره‌فه‌كه‌ی دیكه‌ی شیعه‌ كه‌ سزای هه‌رێمی كوردستان بده‌ن. له‌به‌رئه‌وه‌ی پارتی ده‌سه‌ڵاتداره‌ له‌ هه‌رێمی کوردستان، هه‌موو سیاسه‌ته‌كردنێكی پارتی، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر له‌ ئاستی هه‌رێمایه‌تی و نێوده‌وڵه‌تیش بێت، ئه‌نجامه‌كه‌ی له‌سه‌ر خه‌ڵكی كوردستان ره‌نگ ده‌داته‌وه‌. هه‌موو دونیا ده‌زانێ‌ موشه‌كبارانكردنی هه‌رێمی كوردستان و ئه‌و تۆمه‌تانه‌ی ئاراسته‌ی ده‌كرێن، كه‌ بووه‌ته‌ پێگه‌ و بنكه‌ی ئیسرائیل و نه‌یاره‌كانی ئێران، دوورن له‌ راستییه‌وه‌، ئه‌سڵی كێشه‌كه‌ هاوپه‌یمانێتیی پارتی بوو له‌گه‌ڵ سه‌در، هه‌روه‌ها هه‌موو ئه‌و رێكارانه‌ی له ‌لایه‌ن به‌ناو دادگەی فیدراڵییه‌وه‌ دژ به‌ هه‌رێمی کوردستان گیراونه‌ته‌به‌ر، هه‌ر په‌یوه‌ندی به‌ هه‌ڵوێستی پارتی له‌ پرسی سه‌رۆككۆمار و هاوپه‌یمانێتییه‌كه‌ی بوو له‌گه‌ڵ سه‌در. 
ئه‌وه‌ی بۆ كورد گرنگ بوو له ‌دوای هه‌ڵبژاردنه‌كانی 10/10/2021، شكاندنی زۆرینه‌ی په‌رله‌مانی بوو له ‌لایه‌ن شیعه‌كانه‌وه‌. هیچ پۆستێك بۆ كورد هێنده‌ی ئه‌وه‌ گرنگ نه‌بوو كورد كاری له‌سه‌ر ئه‌وه‌ بكردایا ئه‌و ناكۆكییانه‌ی ماڵی شیعی به‌و جۆره‌ به‌رده‌وام بوایە، كه‌ هاوپه‌یمانێتیی نێوان شیعه‌كان خۆیان نه‌بنه‌ زۆرینه‌یه‌ك‌ بتوانن له‌ڕێگه‌ی په‌رله‌مان و ده‌رچوواندنی یاساوه‌ ئامانجه‌ ستراتیجییه‌كانی "ته‌شه‌یوع" به‌ڕێوه‌به‌رن. ئه‌و درزه‌ی له‌نێوان به‌ره‌ی سه‌در و چوارچێوه‌ی هاوئاهه‌نگی دروستبوو، نه‌ ئێران و نه‌ حیزبوڵڵای لوبنان نه‌یتوانی یه‌كیان بخاته‌وه‌. لێره‌دا مه‌به‌ستم له‌ یه‌كخستنه‌وه‌ی هێزه‌ په‌رله‌مانییه‌كه‌یانه‌ ئه‌وه‌ی بۆ داهاتووی كوردستان ده‌بێته‌ هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی مه‌ترسیدار. هێشتنه‌وه‌ی ئه‌و درزه‌ له‌نێوان كوتله‌كانی شیعی له‌ په‌رله‌مان به‌س بوو وه‌ك جۆرێك له‌ دڵنیایی كه‌ لانی كه‌م بۆ خولێكی په‌رله‌مانی ستۆپ به‌ مه‌ترسییه‌كی ستراتیجی ده‌كرا، به‌ڵام پارتی لێره‌شدا هه‌ڵه‌ی گه‌وره‌ی كرد.
كورد قسه‌یه‌كی هه‌یه‌ ده‌ڵێت (هه‌ڵه‌، به‌ هه‌ڵه‌ چاره‌سه‌ر ناكرێت) پارتی سه‌ره‌تا هه‌ڵه‌یكرد له‌نێوان سه‌در و چوارچێوه‌ی هاوئاهه‌نگی، سه‌دری هه‌ڵبژارد، به‌ڵام له‌وه‌ش هه‌ڵه‌ی گه‌وره‌تر ئه‌وه‌یه‌ دوای كشانه‌وه‌ی سه‌در، رێگەی رێككه‌وتنی له‌گه‌ڵ چوارچێوه‌ی هاوئاهه‌نگی گرته‌به‌ر. ئه‌و رۆژگاره‌ی پێویست بوو له‌گه‌ڵ سه‌در نه‌بێت، له‌گه‌ڵ سه‌در چوون و ئه‌وكاته‌ی پێویست بوو له‌گه‌ڵ سه‌در بن، له‌گه‌ڵ مالیكی چوون. 
پارتی و به‌هۆی سیاسه‌تی پارتییه‌وه‌ هه‌رێمی كوردستانیش باجی ئه‌و هه‌ڵه‌یه‌یان دایه‌وه‌، كه‌ به‌ره‌ی ئێرانیان فه‌رامۆش كرد، وه‌ك تۆڵه‌ كردنه‌وه‌ و سزای ئه‌وه‌ی پارتی كردی له‌ هه‌وڵی په‌راوێزخستنی ئێرانییه‌كان له‌ عیراق، ته‌نها شتێك كه‌ تاران و به‌غدا ماوه‌ بیكه‌ن، هه‌ر ئه‌وه‌یه‌ هێز بنێرن و په‌لاماری سه‌ربازیی هه‌رێمی كوردستان بده‌ن. له‌ژێر هه‌ر پاساو و گوشارێكدابێت كاتێك سه‌در كشایه‌وه‌ و پارتی و سونه‌كانی وه‌ك نێچیرێك له‌به‌رده‌م كه‌ڵبه‌ی نه‌یاره‌كانیان به‌حێهێشت، نه‌ده‌بوو ئاوا به‌ ئاسانی پارتی و سوننه‌كان بێهه‌نگاوی كرداری پێشوه‌خته‌ بۆ ره‌واندنه‌وه‌ی مه‌ترسییه‌كانی سه‌ر كورد و سونه‌، رێگەی ته‌سلیم بوون به‌ ئێران بگرنه‌به‌ر. 
ئێستا ئه‌وه‌ی پارتی و سوننه‌كان كردیان نه‌ك هیچ دڵنیایی و گریمانه‌یه‌ك نییه‌ بۆ كۆتایهێنان به‌ گوشاره‌كانی سه‌ریان، به‌ڵكو به‌ده‌ستی خۆیان دارێكیان دا به‌ده‌ستی چوارچێوه‌ی هاوئاهه‌نگییه‌وه‌ تاوەکو تۆڵه‌شیان لێبكاته‌وه‌. به‌هیچ جۆرێك نه‌ده‌بوو پارتی و سوننه‌ وا به‌ ئاسانی رێگه‌ بده‌ن په‌رله‌مان كۆببێته‌وه‌ بۆ پڕكردنه‌وه‌ی شوێنی په‌رله‌مانتاره‌كانی سه‌در، ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌یان نه‌كردایا هێزی ئێران ته‌نیا ئه‌و رێژه‌یه‌ بوو وه‌ك (په‌كخه‌ر) ده‌ستیان پێوه‌ گرتبوو. سه‌در كاتێك پارتی و سوننه‌كانی به‌جێهێشت، چه‌كێكی به‌هێزی پێبه‌خشین كه‌ بتوانن وه‌ك كارتێكی به‌هێز به‌كاری به‌رن بۆ چه‌سپاندنی داخوازییه‌كانیان، ئه‌و چه‌كه‌ش كۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مان بوو بۆ سوێندخواردنی شوێنگره‌وه‌كانی سه‌درییه‌كان. پارتی و سوننه‌ ده‌یانتوانی به‌ په‌كخستنی په‌رله‌مان چۆك به‌ چوارچێوه‌ی هاوئاهه‌نگی دابده‌ن، سازشی زۆری پێبكه‌ن، چونكه‌ شوێنگره‌وه‌ی سه‌درییه‌كان به‌شی هه‌ره‌ زۆریان ئه‌ندام و نزیكه‌كانی چوارچێوه‌ی هاوئاهه‌نگین و له‌پێناوی ئه‌وه‌ی 60 بۆ 65 كورسی په‌رله‌مانیان زیاد بكات و رێگەی ئه‌و زیادكردنه‌ش به‌ ده‌رگەی پارتی و سوننه‌دا تێپه‌ڕێت، هیچ گومانی تێدا نییه‌ ئاماده‌ی باجی گه‌وره‌ بوون. 
پارتی و سوننه‌كان ئه‌م چه‌كه‌ به‌هێزه‌شیان خراپ به‌كاربرد. هه‌رچه‌نده‌ ده‌گوترێت رێككه‌وتن له‌نێوانیان هه‌بووه‌ و گوایه‌ به‌شێك له‌ مه‌رج و داخوازییه‌كانیان له‌لایه‌ن ئێران و چوارچێوه‌ی هاوئاهه‌نگییه‌وه‌ په‌سه‌ند كراون، به‌ڵام ئه‌زموونی رابردوو ئه‌وه‌ی بۆ سه‌لماندووین هیچ رێككه‌وتنێكی پێشوه‌خته‌ به‌بێ ره‌خساندنی زه‌مینه‌ و هه‌لومه‌رجی پێشوه‌خته‌ی جێبه‌جێكردنی، له‌ عێراق و به‌دیاریكراوی له‌گه‌ڵ شیعه‌دا جێبه‌جێ‌ ناكرێت. كورد به‌ ئیمزای تاڵه‌بانی و بارزانی رێككه‌وتنی چوارقۆڵی له‌گه‌ڵ شیعه‌ ئیمزاكردبوو، له‌ پێكهێنانی هه‌موو كابینه‌كانی شیعه‌شدا رێككه‌وتنی دیكه‌ له‌نێوان كورد و شیعه‌ هه‌بوون و له‌ كارنامه‌ی كابینه‌كانیشدا جۆرێك له‌ پابه‌ندێتی جێبه‌جێكردنیان ده‌خسته‌ڕوو، به‌ڵام به‌ كردار ئه‌وه‌ی روویداوه‌ پێچه‌وانه‌ی رێككه‌وتنه‌كان بوون. 
هه‌مووان ده‌زانین دادگەی فیدراڵی چۆن به‌كار ده‌برێت، لانیكه‌م ده‌بوو پارتی دڵنیایی ئه‌وه‌ی به‌ده‌ستبهێنایا كه‌ بڕیاره‌كانی دادگە دژ به‌ هه‌رێمی کوردستان پێشوه‌خته‌ هه‌ڵبوه‌شێنه‌وه‌، ئه‌وكات ده‌رگەی بۆ ئه‌وه‌ بكردایه‌ته‌وه‌ كه‌ 65 ئه‌ندام بچێته‌ سه‌ر ژماره‌ی كورسییه‌كانی چوارچێوه‌ی هاوئاهه‌نگی، به‌ڵام ته‌نیا به‌ گفت و به‌ڵێنی كه‌سانێكی چه‌ندین جار تاقیكراوه‌ كه‌ بێبه‌ڵێنن، مه‌علوومه‌ هه‌ر قسه‌یه‌ و ئه‌حمه‌د موختار واته‌نیش "قسه‌ ناچێته‌ گیرفانه‌وه‌"، نەک مەرج و داواکارییەکانی جێبەجێناکرێن، دواجار بڕیارەکانی بەغدایشی بەسەردا دەسەپێندرێت. بۆیه‌ ئه‌وه‌ی ئێستا پارتی كردوویه‌تی وه‌ك ئه‌نجامی سیاسه‌تێكی هه‌ڵه‌، په‌تێكه ‌و به‌ده‌ستی خۆی خستییه‌ گه‌ردنی خۆی، به‌هۆی ئه‌و وابه‌سته‌بوونه‌ی كوردستانیش به‌ پارتییه‌وه‌، په‌ته‌كه‌ له‌ ملی خه‌ڵكی كوردستان ده‌ئاڵێت.

پارتی په‌تی خسته‌ گه‌ردنی خۆی

ماریا سامی

ئێمە دوو مرۆڤین تەنھا داوامان ئەوەیە لە ماڵێكدا بژین وەبەیەكەوە خێزانێك دروست بكەین زیاتر نا ئەگەر پارێزەر بم یا دادوەربم داوا دەكەم ئەو مارەیی و بڕە نەمێنێت كە (كچ -ژن ) ی پێ دەكڕدرێت! 
ئەگەر كوڕ یا پیاو بم ھیچ كچێكم ناوێت كەداوای مارەیی یان پێشەكی و پاشەكی دەكات .چونكە ھەندەی گوێم لێ دەبێت كوڕان ناتوانن دەست بخەنە دەستی كچێك ئەگەر پارەیەكی باش یان دابینكردنی ژیانێكی باشی نەبێت ،بۆیە دەبێت ئەوكوڕە تائەوكات ڕایكێشێت ئیتر بەھەر دەردێكە دیارنیە چۆن ؟! بەڵام دەبێت پارەیەكی باشی ھەبێت ئەوكات دەتوانێت بڕیار بدات كچێك ھەڵبژێرێت.
ئەگەر كچ بم و لە جێی ئەوان بم بڕیار نادەم ھاوسەری كوڕێك بم ئەگەر داوای ھاوسەر بوونم دەكات بەپارەوسەروەت و ئیشوكار خۆی ھەڵئەسەنگێنێت .
كچ ئەبێت بزانێت كاڵا نیە مرۆڤە وەدەبێت ئەو بڕیارە وابدات كەمامەڵەی مرۆڤی لەگەڵ دەكرێت نەك بەچاوی كرین و فرۆشتن سەیربكرێت .
ھەڵبەتە ئەوقسانەی لەسەروە كردم ڕەنگدانەوەی بیروفیكری خۆمەو قازانجم لێی كردوە ئیتر ڕائیەكان و فیكرەكان جیاوازن من كەبڕیارم دا ھاوسەرگیری بكەم تەمەنێكی بچوكم ھەبوو تەنھا (١٩) ساڵان بوم بەڵام قبوڵم نەبوو ھیچ مارەییەكم ھەبێت نە پێەشكی و نە پاشەكی ئەوی بۆمیان كرد بەنیشان دوای دووھەفتە دامەوە ئەوقەرزەی بۆ كاتی ڕۆژی ھاوسەرییەكەم سەرف كرابوو تەنھا ملیۆنێكیش بوو ھەر خۆم سلفەی زەواجم كرد و پارەكەم دایەوە نەمھێشت لە دوو ھەفتەزیاتر قەرزداری ھیچ كەسێك بین 
زۆریش سەر بەرزترم لەوانەی بە( ھەزاران— سەدان — دەیان) پێشەكی و پاشەكیان ھەیە ھیچ ڕۆژێك نەبووە شانازی بەو ئەقڵ و تێگەیشتنەی خۆمەوە نەكەم ! 
ھاوسەرم تائێستاش منەتی پێیەتی و وەكو سەردێرێكی جوان بۆ ئەو بابەتە لە زۆر كات و شوێن باسی ئەكات و لە كردەوی ڕۆژانەی زۆر لەبەرچاویەتی و لەبیری نەكردوە
وەمامەڵەی لەگەڵم وەكو مرۆڤێكە نەك خزمەت كار 
تائێستاش بەیەكەوەین ئەگەر ڕۆژێكیش نەگونجاین 
ھەر ئامادەم وەكو دوو مرۆڤ لەیەكتری داببڕێین و ھیچ پاشەكیەك وەرنەگرم چونكم خۆم بە مرۆڤ دادەنێم دەتوانم دوای ئەوەی لەشوێنێك وەستام دوبارە دەست پێبكەمەوە
ئەمە ڕای من و ھەڵبژاردنی ھاوسەر بۆ ژیانم بەوشێوە بوو ئێوەش ئازادن چۆن بڕیار لەسەرباسێكی وا ئەدەن ..

بەڵێ مەرجی ھاوسەرگیریەكی باش ئەمانەن

یونس راوی

ڕاوێژکاری بافڵ تاڵەبانی، لە ماڵپەڕی تایبەتی خۆی دەڵێت، "قوربانیکردن لە ڕۆژانی جەژندا نەریتێکی بتپەرستییە، قوربانی و سەربڕینی ئاژەڵ هیچ تاوانێک ناسڕێتەوە."
یونس ڕاویی، ڕاوێژکاری بافڵ تاڵەبانی، دەشڵێت، "خودا بە هیچ جۆرێک فەرمانی بە قوربانیی نەکردووە، خودا گۆشت و خوێنی ئاژەڵی ناوێت."
دەقی نووسینەکەی:
قوربانیکردن وەک نەریتێکی بتپەرستی
خوێنى ئاژەڵان تاوانەکان ناسڕنەوە، کەسێک مافى خەڵکى خواردووە، سنوورى ئازادى ئەوانى دیکەی بەزاندووە، نغرۆى درۆ و دووفاقییە، دەیەوێت لە رێگاى سەربڕینى ئاژەڵان پاکانە بۆ پێشینە تاوانەکانى بکات! مەگەر ئەو نازانێ خودا زۆر لەوە گەورەترە خوێن و گۆشتى ئاژەڵانى لە مرۆڤ گەرەک بێت. قورئان لە سورەتى (ئەلحەج) ئایەتى "٣٧" دەفەرموێت "لن ینال الله لحومها ولا دماؤها ولکن یناله التقوى منکم.." واتە "قەت گۆشت و خوێن ناگات بە خودا، بەڵام خۆپارێزى ئێوەى پێدەگات.." سا خودا بە هیچ جۆرێک فەرمانى بە قوربانیکردن نەکردووە. ئەو فەرموودانەیش کە باس لە پایە و گەورەیى قوربانى دەکات، سەرلەبەریان پیشەسازى ئەمەوى عەباسین، بوهتانن بۆ زاتى پەیامهێن، تەنیا ئامانجیان بوژاندنەوەیە لە بازاڕی نیخاسەدا.

ڕاوێژکاری بافڵ تاڵەبانی: قوربانیکردن لە ڕۆژانی جەژندا نەریتێکی بتپەرستییە

هۆگر کەمال

ئەمڕۆ هەینی کە رۆژی پشوی هاوڵاتییانە، بۆ دەربڕینی خۆشی و تۆمارکردنی وێنە و ڤیدیۆ بە مۆبایلەکانیان لە نزیک دیمەنی جوانی سروشت و ئەو بەفرەی باریوە، هاوڵاتی و گەشتیارێکی زۆر رویان لە ئەزمەڕی جوان و مێرگەپان و شارباژێڕی دڵگیر کرد، بەوهۆیەشەوە ئاساییە ئاستەنگی هاتوچۆ دروست بێت، دوای ئەوەی دیمەنی ئاستەنگی هاتوچۆی ئۆتۆمبێلەکان لە میدیاکان بڵاوکرایەوە، خەڵکانێکی زۆر بە ئاستێکی نزمی هۆشیاری بە کۆمێنت قسەی نەشیاویان بەو کەسانە ئەوت کە چونەتە ئەو ناوچانە.
هاوڵاتییان غەرق بوون لە قەیرانی دارایی و گرانی دۆلار و گرانی بازاڕ و خواردەمەنی و کەل و پەل و نەبوونی ئاو و کارەبای پێویست و دڵەڕاوکێی سیاسی و چەندین بابەتی دیکە، ئەمە جگەلەوەی رۆژانە خەڵک هەواڵی کوشتن و گیانلەدەستدان بە روداوی هاتوچۆ و چەندین روداوی ناخۆشی دیکە لە رێگەی میدیاکانەوە دەبیستن، بەڵام خەڵکانێک بە هاوڵاتییانی رەوا نابینن کەمێک بە ئۆتۆمبێلەکانیانەوە پشوو وەربگرن و وێنەیەک لەناو بەفر بگرن، یەعنی پێتان وایە ئەبێت ئەگەر دۆلار گران بوو یان پارە کەم بوو یان کارەبا نەبوو، ئەبێت هاوڵاتییان لە ماڵەوە دانیشن و شین بگێرن بۆ ئەم دۆخە!!!!.
بەداخەوە خەڵکانێک دروست بوون لەسەر هەمووشتێک قسە ئەکەن و لە هەموو بابەتێک جنێو ئەدەن و هیچ شتێک بە هاوڵاتییانی ئەم مەملەکەتە رەوا نابینن، بەتایبەت ئەگەر بابەتێک پەیوەندی بەشاری سلێمانییەوە هەبێت.
من داوا لە خەڵکی ئازیزی کوردستان ئەکەم، هەر دەرفەتێکیان بۆ رەخسا بڕۆنە دەرەوە و لەناو سروشت یان لەناو بەفر و جوانی وێنە بگرن و دڵخۆشی دەرببڕن، لەکوێ پێتان خۆش بوو هەڵپەڕن و چێژ لە ژیان وەربگرن و سوپاسی خوای گەورە بکەن بۆ ئەو نیعمەتە سروشتیانە و ئەو سروشتە جوانەی هەمانە، گوێ بەو خەڵکە دەرون نەخۆشانە مەیەن کە لە سۆشیال میدیا جنێو ئەدەن.
لێرەشەوە وەک هاوڵاتییەک بەو کەسانەی ئەمڕۆ چونە ئەزمەڕ و مێرگەپان و سروشتە جوانەکانی دیکەی کوردستان، دەڵێم یاخوا بەخۆشیتان بێت و لەشساغ و سەرفراز بن.

خەڵكێک دروست بووە هیچ بەخۆی رەوا نابینێت و لەسەر هەموو شتێکیش جنێو دەدات و قسەی نەشیاو دەکات

نەژاد نەجم

لەبەر ئەوەی بڵێن جەنابی سەرۆک خانەدانە؟
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەر دۆلارە حاجی ڕاکانی پاڕێزگات ئەناردەوە بۆ ماڵ وازی لە پارێزگاریی دەهێنا !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەر دۆلارە 35 ساڵ من فێستڤاڵی شانۆی شەقامم دەکرد بەناوی کوردستانەوە 35 وڵاتم دەهێنایە کوردستان و کەرکوکەوە !
جەنابی سەرۆک (35) دەفتەر دۆلار 35 منداڵی نەشتەرگەریت بۆی بکردایە لە مردن رزگاری بوایە باشتر نەبوو !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەر دۆلارە (35) یاریگای بچوکت لە قەزا و ناحییەکان دروست بکردایە باشتر نەبوو !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەر دۆلارە ( 35) پێشمەرگەی بریندارت چارە دەکرد !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەر دۆلارە (35) سەیارەت بۆ کوڕی شەهید دەکڕی !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەرە (35) ناوەندی ئەدەبی و ڕۆشنبیریت دەکردەوە لە شار و قەزا و ناحییەکان.
جەنابی سەرۆک بەو ( 35) دەفتەر دۆلارە ( 35) جادەی قیرتاوت بۆ ئەو لادێیانە ڕادەکێشا کە بەهار دێت ئەڵی بۆ سەرمانگە پڕە لە چاڵ، خودا ئەزانێت چاڵی وای تێدایە ئەڵی زەڕە لێداوە !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەر دۆلارە دەیان مزگەوتت دروست دەکرد! کاتی مزگەوتێک دروست دەکرێت ئەبی داشنی بۆ بکرێت و سواڵ و بەڕماڵ داخرێت !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەرە دۆلارە (35) یانەی کوردستان دەژێنیتەوە !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەر دۆلارە (35) خوێندکار دکتۆرای دەهێنایەوە لەم ئێران و مسر و وڵاتانەی دراوسێ!
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەر دۆلارە (35) گەنجت لەو یۆنان و بیلاروسیایە دەگەڕاندەوە باوەشی دایکی !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەر دۆلارە هەموو ماڵی له کوردستان تۆپێکی یاری کردنمان پێ دەبەخشرا ئەمان وت دیاری سەرۆکە !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەر دۆلارە (350) پێشمەرگە و کارمەندی حکومەتەکەت لە قەرزاری مارکێت و ئەسواقەکان رزگار دەکرد !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەرە دۆلارە (35 ) تەکسیت بۆ (35) گەنجی داماوە دەکڕیی و دەتکردە خاوەن کار !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەر دۆلارە (35) فیلمی کورتمان بەرهەم دەهێنا !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەر دۆلارە (35) خەون و ئومێدی تاکی کوردیت بەدی دەهێنا !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەر دۆلارە (350) محاویلەی کارەبات بۆ ئەم گەڕەکە کوردیانەی ژێر دەست حاجی ڕاکان دەکری !
جەنابی سەرۆک بەو (35) دەفتەر دۆلارە (35) پیاوی باش و (35) ڕاپۆرتم لەسەر ئەنوسن کە (35) جارە موچە (500) هەزارییەکەم دەبڕن، چونکە ئەمە (35) جارەمینە هەرشەی بڕینی موچەکەم دەکەن لەبەر قسە و نوسینەکانم !
وەباقی وەسلام ......
نەژاد نەجم سەرۆکی ئەو فێستیڤاڵە نێودەوڵەتییە شانۆیەی شەقام لە کەرکوک کە قەرزاری (35) کەسە لەسەر فێستڤاڵی شانۆی شەقامی کەرکوک کە هەڵگری ناسنامە و کەلتور و فەرهەنگ و شارستانییەت ومێژوی کوردییە.

جەنابی سەرۆک (35) دەفتەر دۆلارت بەخشییە یەکەمەکانی عێراق لەبەر چی؟

خالید سلێمان

د.شوان ئادەم ئەیڤەس

شرۆڤەکار؛ دەشێت کەسێک بێت کە زانیاریی گشتیی و پاشخانی ھزریی بەرفراوانی ھەبێت و لەبوارێکی دیارییکراوییشدا خاوەن شارەزایی یاخوود پسپۆڕیی وردبێت، واتە «لەھەموو بوارێکدا؛ شتێک بزانێت و لە بوارێکیشدا؛ ھەموو شت بزانێت.» ھەروەھا بەپێی کەرت و کایە جیاوازەکان؛ دەبێت جیاوازیی لەنێوان شرۆڤەکاری سیاسی، ئابووری، کۆمەڵایەتیی و ...تد_دا ھەبێت، چونکە شارەزایی و پسپۆڕیی وردی ھەر بوارێک، پێویستیی بە ھۆشیاریی و تواناسازیی لە پێگەیاندنی شرۆڤەکاری تایبەتمەنددا ھەیە کە بەھۆیەوە دەرکەوێت و بناسرێتەوە. 

بەداخەوە ھاوشێوەی زۆر بوار و بابەتی دیکە؛ لەھەرێمی کوردستانی بندەستی عێراقدا دەرکەوتن و ناساندنی شرۆڤەکار بە فلتەرێکی زانستیی و پیشەییدا ناڕوات و نەڕۆشتووە. ھەربۆیە «شرۆڤەکاران» پێویستییان بە راھێنانی بەردەوامی بەھرە و تواناکانیان ھەیە. ھاوکات گرنگ و کاریگەرتر دەبن؛ ئەگەر لەبوارێکی دیارییکراودا بەپێی پسپۆڕیی یاخوود شارەزاییان جیابکرێنەوە و زەمینەی دەرکەوتن و ناساندنیان بەشێوازی جیاواز و بەرنامەرێژکراو لەو بوارەی خۆیاندا بۆ بڕەخسێنرێت.

خەوشی بەشێکی زۆر لەوانەی لە میدیاکانەوە وەک شرۆڤەکار دەناسێرێن زۆر و ھەمەجۆرە، چوونکە لە زۆر بواردا بەمەبەست بێت یان بێمەبەست بەبێ ئەوەی شارەزایی یاخوود وردیی پسپۆڕییەکانیان بە ھەند وەربگیرێت؛ بەکاردەھێنرێن. خاوەنی زانیاریی نوێ و خوێندنەوەی وردی دیاردە و دەرکەوتەکان نین و توانای پێکەوەبەستنەوەی پێدراوەکانیان سنووردارە و کەمتر دەتوانن ھەڵھێنجاندنی درووست بخەنەڕوو. لەھەمووی گرنگتر کەمترین گرنگیی بە ئیتیک و ئەتەکێتی قسەکردن و وەڵامدانەوە دەدەن و لەپەڕاوێزخستنی پرسیارە موحریجەکانیشدا دیبلۆماسیی نیین. زۆرجار بەبێ ھۆ؛ ھەڵدەچن و لەکۆتاییشدا خاڵ ناخەنەسەر پیت. ھێندەی بۆ خۆدەرخستن و دیکۆر و پڕکردنەوەی بۆشایی میدیایی بەکاردەبرێن، نیوھێندە بۆ لابردنی تەمی گوومان و روونکردنەوەی ئەو بابەتە بانگھێشتناکرێن کە لەسەری دەدوێن. 

لەرووی سیاسییەوە؛ کەمترین زەمینە بۆ پێگەیاندن و ھێنانەپێشەوەی نەوەی نوێی شرۆڤەکاران بەگشتیی و خانمان بەتایبەتیی رەخسێنراوە. لەرووی پۆشاک و رێکپۆشیی و زمانی جەستەوە؛ ھەست بەبێ سەلیقەییەکی زۆری ئەوانە دەکرێت کە بە «شرۆڤەکارانی حزب» ناسێنراون. بەتایبەت لەو دۆخانەدا کە حزب پێویستیی بە روونکردنەوەی پلان و کارنامەیەکی دیاریکراوی ھەیە، ئەمان ھێندەی لەرووی سۆز و بیرکردنەوەی تەسکی حزبییەوە بەرگریی دەکەن، نیوھێندە پشت بە داتا و ھێزی لۆژیک نابەستن!

لەبەر ئەوانە و دەیان ھۆکاری دیکە؛ کردنەوەی خوولی ھۆشیاریی بۆ تواناسازیی شرۆڤەکاران گرنگ و پێویستە. بەتایبەت لەبابەتگەلی وەک: شرۆڤەکار و پێویستیی ھۆشیاریی میدیایی، شرۆڤەکار و تایبەتمەندییە زانستییەکانی، شرۆڤەکار و گرنگیی زمانی جەستەی، شرۆڤەکار و کۆنترۆڵکردنی ھەڵچوونە دەروونییەکانی، شرۆڤەکار و درووست بەکارھێنانی زمان.

لەگەڵ ھەموو ئەوانەیشدا؛ زۆرجار زۆر دەرکەوتنی «شرۆڤەکار»ی بێتوانا و بێسەلیقە ھێندەی پەیوەندیی بە خراپی ھەڵبژاردەی میدیاکانەوە ھەیە، نیوھێندە پەیوەندیی بەو کەسەوە نییە کە زووزوو بانگھشتدەکرێت و لەکۆتاییشدا ھیچ تەمومژێک ناڕەوێنێتەوە!

شرۆڤەکار لەمیدیای کوردییدا!

زمناکۆ ئیسماعیل

پارتی کرێکارانی کوردستان، خاوەنی تۆڕێکی بەهێزی میدیایین، چەندین کادری باش و بەهێزی میدیاکارییان هەیە، لەو کادرانە دەناسم کە خاوەنی ئەزمونێکی ٣٠ ساڵەی کاری میدیایە، لەهەمانکاتدا ئەو حیزبەش خاوەنی، دەیان چەناڵی تی ڤی و سەتەلایت و ڕادیۆو چاپەمەنی و بڵاو کراوەیە، جگەلەوەی کە خاوەنی، چەندین چەناڵ و پێگەو هەژمارە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی (فەیسبوک، یوتوب، تویتەر، ئینیستاگرام، ڤی کەی ڕووسی و وویچاتی چینی، وەتس ئەپ و سیگناڵ و تێلیگرام و سناپچاتن)، ئەوان سوچێکی گەیاندنیان نەهێشتۆتەوە بە بۆشایی، هەتا پەیامی خۆیانی لێوە نەگەیەنن، چونکە خاوەنی پەیامی نەتەوەیی و خاوەنی قەزیەیی نیشتیمانی و مرۆیین، ئەوان گەرەکیانە بەهەموو شێوەیەک پەیامەکانیان بگات، ئەگەر بەتەنها بە یەک کەسیش بێت لەجیهان، پشوو درێژن و کار بۆ گەیاندن دەکەن.
 لەهەمانکاتدا خاوەنی گۆتەبێژ و پەیڤێنەرو ئاخڤێنەر و قسەکاری خۆیانن، دەبێت و دەکرێت، میدیاو میدیاکاری ئێمە، لەڕووداوە نەخوازراوەکانی سەر ئەوان، چاوەڕوان بێت، ئارامگر و هەناسە درێژ بێت، با ئەوان خۆیان لەڕێگای بەشی چاپەمەنی و بڵاوکردنەوەی خۆیان، هەواڵی گەشمردبوونی هەڤاڵان و کەسایەتییە سیاسییەکان و فەرماندەکانی نێو ئەو حیزبە ڕابگەیەنن، با ئێمەی میدیاکار، مامەڵەیەکی جیاواز لەتەک ئەو حیزبەدا بکەین لەچاو حیزبەکانی دیکەی کورد و نەتەوەکەمان، چونکە ئەوان دژمنەکەیان کە دووژمنی من و تۆیە، دژمنەکەیان کە تورک و سوپای تورکە، هیچ بۆشاییەکی ئاکار و ڕەوشتکاریی، نەهێشتۆتەوە بۆ ئەوەی دەستی بۆ نەبات و شەڕی کوردو پەکەکەی پێنەکات، لەو ڕوانگیەوە، ناکرێت کە ئەوان تورک، لەڕێگای میدیاکانیانەوە، هەواڵی گەشمردبوونی هەڤاڵێک بڵاو دەکەنەوە، میدیاو میدیاکاری ئێمەش، بیکەن بەشایی و لۆغان، یەکڕاست بەپەلە بەپەلە بگرنەوەو خێرا هەواڵی لەسەر دروست بکەن، ئەمە خزمەتکردنە بە دژمنانی کورد، دەبێت لەم جۆرە هەواڵانەدا، وەک چەناڵی الجزیرە کار نەکەین، دەبێت ئارام بگرین و وەک (بی بی سی) کار بکەین، با هەواڵ دوا بکەوێت لە وادەو کاتی خۆیی، بەڵام گرنگ ئەوەیە، ئامانجی گەیاندنی هەواڵەکە، شکێنەری شکۆیی تاکی کورد و مرۆڤیی کورد نەبێت و بەرزکارەوەی ورەیی سوپای دژمن نەبێت.

هەواڵی بەپەلەی گەشمردبوونی پەکەکە دامەبەزێنن

هێڤار محەمەد عومەر

بەڵێ براوەکان دەستیان کرد بە دابەش کردنی دەستکەوتەکانی دوای جەنگ هەر بۆیە بە ویستی ئەم زلهێزانە نەخشەیەکی سیاسی ئابوری نوێ لکێندرا بەیەکەوە ناوی نرا عێراق وە پادشایەکیان لە هائلەی هاشمی هێنا کە بە یەکەم پادشای عێراق دانرا ، ئەم عێراقە کە نەخشەیەکی ئێجگار ئاڵۆز و پڕ کێشمە کێشمە بە ویستی ئەم زلهێزانە نەخشەکەی دانرا لەسەر داواکاری ( مسس بێڵ ) کە خاتوون بوو وە نامەوێ بچمە قوڵایی مێژوو ، ڕاوێژکاری یەکەمی بەریتانیا بوو لە ساڵەکانی ١٩١٧ - ١٩٢٦ م، ئەم نەخشە ئاڵۆزە بە خۆڕایی ئاوا لە دایک نەبوو بەڵکو پلان و بەرنامەی بەریتانیا و وڵاتانی براوەی جەنگی جیهانی یەکەم بوو ، هەر بۆیە گەر بمانەوێت لە پێکهاتەی عێراق و عێراقیەکان بگەین ئەو ڕاستیەمان بۆ دەر دەکەوێت کە چەند ئاڵۆزە کە کورد و سونە و شیعە و کلدانی و ئاشوری و سریانی و صابئی و چەندین ئاین و نەتەوە و مەزهەبی جیاواز لە خۆ دەگرێت .
لێرەوە کێشەکان سەر هەڵدێنن چونکە بە دروست کردنی ئەم نەخشە سیاسیە لە نێو قوڵایی وڵاتانی بەهێز و پڕ کێشەی مێژویی و ئایدۆلۆژی و مەزهەبی و سیاسی و ئابوری وەکو عێراق کە ڕابەرایەتی سەرجەم شیعەکانی جیهانی دەکات وە پاشماوەی دەوڵەتی عثمانی لە تورکیا ی کەمالی لێ دروست کراوە و ئێستا ئیخوان و سوننە مەزهەب حوکمڕانی تێدا دەکات لەپاش ئەویش خەونی ئەنقەرە بۆ گێڕانەوەی هەژمونی دەوڵەتی عثمانیەکان لە ناوچەکەدا وە پاشان وڵاتانی کوێت ی داگیر کراو لە لایەن بەعسی ڕوخاوەوە وە عەرەبستانی سعودی کە لەلایەن بنەماڵەی ال سعودەوە حوکمڕانی دەکات وە خۆیان بە نوێنەر و ڕابەری ٳسلام و سوننەکان دەزانن وە لەگەڵ ئێران هەمیشە لە ململانێ و صراع و ئاڵۆزی ڕکابەرایەتیدان وە هەروەها سوریای هەڵوەشاوە کە لە ساڵی ٢٠١١ دوای بەهاری عەرەبی کە چەندین وڵاتانی عەرەبی گرتەوە وە بە هێز کۆتایی بە سیستمی دکتاتۆری وڵاتان هێنا وەکو مصر و لیبیا و یەمەن ، سەرجەمی ئەم فەرشە چنراوەیە کە هەر دەزویەک بە ڕەنگێک و لە شوێنێک چنراوە زۆر ئاستەمە یەک بگرێت ، لە دوای ٩/٤/٢٠٠٣ و پرۆسەی ئازاد کردنی عێراق وە دامەزراندنی عێراقی فیدراڵی نوێ کە عێراقێک بێت بۆ سەرجەم گەل و نەتەوەکان کە تیای دا دەژین لە سیستمی دیموکراسی لەسەر بنەمای تەوافقی دەستوور ، کە یەکەم دەستوری عێراقی نوێ نوسرایەوە و پەسەند کرا کە ببێتە مایەی خۆشگوزەرانی بۆ عێراق و عێراقیەکان ، بەڵام لە ئەنجامی لاوازی سیستمەکە و گرژی و ئاڵۆزی و شەڕی مەزهەبی و ئاینی و ماڵی وێران ،لاواز بوونی پێگەی عێراق لە ناوچەکە و لە جیهاندا بە دوای خۆیدا هێنا .
بەڵکو نەخشەی سیاسی لە بار برا وە بە مردویی لە دایک بوو ، چەندین بزوتنەوەی نیشتمانی لە کورد و لە عەرەب و بزاڤەکانی تری عێراق و قۆناغی انقلاباتی سەربازی عێراق تاکو ئێستا بەردەوامە و گاریگەری هەر هەیە چونکە وڵاتانی زلهێز و داگیرکەر بە ڕاشکاوی هەژمونی خۆیان دەپارێزن و شەڕیش دەکەن بە بریکارەکانیان لەو ژینگە سیاسی و سەربازیە ئاڵۆزە نا سەقام گیرە کە ئەویش وای کردووە حکومەت و دەسەڵاتەکان لاواز بن لە ئاست ئەم هێزە اقلیمیانە کە هێندەی سەرقاڵی ڕازیکردنی دڵی دراوسێ شەڕانگێزەکان و بەرژەوەندیەکانیان لە عێراقدابن ئەوەندە سەرقاڵی هەستانەوەی پێگەی ئابووری و سیاسی و جغرافی و جیۆ سیاسی عێراق نین وە تێوە گلاون لەو هاو کێشە ئیقلیمیانە ، کە ئەمش بێگومان کاریگەری ڕاستەوخۆ دروست دەکات لەسەر ژیانمان و ئاستی بژێوی گەلانی عێراق لە ناوچەکەدا وە زیاتر ناسەقامگیری کردووە چونکە بیرمان نەچێت لەپاڵ ئەماندا وڵاتانی وەکو ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کە خۆی بە فریادڕەسی عێراقیەکان لەقەڵەم دەدات ، پاش دەرکردنی یاسای ڕزگار کردن یاخود "داگیر کردن"ی عێراق لە ساڵی ١٩٩٨ لەلایەن کۆنگرێسی ئەمریکیەوە لە سەردەمی بیل کلنتونەوە سەرۆکی ئەوسای ئەمریکا و پاشان پرۆسەی ڕزگار کردنی عێراق لەساڵی ٢٠٠٣ لە لایەن جۆرج بۆشی باوکەوە کە لەسەر کۆماریەکان هەژمار دەکرێت عێراق ڕزگار کرا ، بەڵام چۆن و بە چی ئەو نەخشە عێراقەی کە تاکو ئێستاش پارتە سیاسیەکان لە ترسی هەژموون و کاریگەری وڵاتەکانی دەوروبەر ڕزگار نەبوون بەڵکو ئەوانیش جارێکی تر کار لەسەر بەهێز کردنی پێگەی شیعە و سونە و تورکومانەکان و لایەنەکانی تر کە تەنیا کوردە تاکو ئێستا توانیویەتی بەرگری لە شوناس و پێگەی دەستوری خۆی بکات لەو دەستورەی کە خۆی بەشێک بووە لە ڕزگار کردنی نەخشەکە و داڕشتنەوەی ، بەڵام ئایا توانیومانە دەستور وەکو خۆی جێبەجێ بکەین و مافەکانی کورد ضامن بکەین وە خاکی داگیر کراوی کورد لە عێراقێکی بەزۆر سەپێندراو بەسەر خەڵکی ناوچەکەدا بگەڕێنینەوە ؟ 
بێگومان وەڵامەکە ئاشکرایە چونکە ئەوە کورد نیە وە ئەو خواستەی نیە بۆ گێڕانەوەی هاوکێشەی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی وڵاتە زەبەلاحەکانی جیهان و ناوچەکە وە هەڵەی سیاسی کوردیش لەلایەن ئەوەوە بوو کە بوو بە ڕێگر و لەمپەر بۆ ئەم پرسە مێژووییە چ بە جێ به جێ نەکردنی ماددەی ١٤٠ لەلایەن کابینەکانی حکومەتی عێراقەوە وە پاشان ئەنجام دانی ڕیفراندۆم سەرەڕای هۆشداریە نێودەوڵەتیەکان له لایەن ئیلرسۆن لە ٢٣ ی ئەیلولی ٢٠١٧ بەڵام هەر ئەنجام درا و لێکەوتەکانی ئاشکرا و ڕوونە لای خوێنەری هێژا .
ئێستا عێراق دەتوانێت چی بکات چۆن کارتەکانی فشار بخاتە سەر دراوسێکان و لە ڕێگەی پەیوەندی دبلۆماسی و نێودەوڵەتیەوە فشار بخاتە سەر ئەو وڵاتانەی کە هۆکارن لە شکست هێنانی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا و چۆن بتوانین عێراقێکی بەهێز و ئارام بونیاد بنێینەوە کە ببێتە مایەی سەرهەڵدانەوەی ڕۆح و انتمای نیشتمانی و مایەی خۆشگوزەرانی بۆ گەلانی عێراق ، بێگومان ژێر خان و سەرخانی عێراق هەموو کارتی فشارە .
پێگەی جوگرافیا و سیاسی عێراق و پاراستنی کلتور و ئاین و مەزهەب و چارەسەر کردنی کێشەکان و پێکهێنانی حکومەتێکی بەهێز و دەستوری باوەڕ پێ کراو حوکمڕانی بکات واتا کێشە لە دەستور نیە بەڵکو کێشە لە سیستمی سیاسی عێراقدا هەیە .

نەخشەی دوای جەنگ 

ئاسۆ عەبدولەتیف مەولود

نوێژ، وەک پەرستش و فەرزێکی ئاینیی و ڕۆحانیی لە ڕواڵەتدا ڕەگەزی ملکەچیی و خشوع و لاوازیی و تەسلیم و بێئیرادەیی بوە بەرامبەر خودایەکی خالق و بەدەسەڵات و قاهیر، هەرگیز نوێژ وەک نمایش و نیشاندانی دەسەڵات و جەبەروبی تاک و بەندەکان نەبوە لەسەر زەوی. فۆرمێکی کۆنی عورفی و دینیی بوە بۆ نیشاندان و خستنەڕووی پاڕانەوەو تەوبەو سازش و پەرستشی بێدەنگ بەرامبەر خودای تاک و توانا. لێ ئەوەی موقتەدا سەدر و لایەنگرانی چەند جارێکە بەکاری دەهێنن وەک خەباتێکی ئایدۆلۆژیی مەزهەبیی بەرهەڵستکاریی تەواو جیاوازو بە سیاسییکراوەو خاڵیی کراوەتەوە لە ڕۆحانیەتەکەی و وەک قوڵایی هێزو قودرەت و تەحەددا و پەرچەکردار بەکارهاتوە بەرامبەر بێتوانایی حکومەت و کۆتایی دەسەڵاتی سیاسی گەندەڵ !.
موقتەدا سەدر حکومەتی زۆرینەی نیشتیمانیی و ڕزگاری نیشتیمانی دەویست بەبێ ئەم نوێژە جەماعیەو بۆی نەچوەسەر، تەنانەت پەڕلەمانتارەکانی کشاندەوە بەخاتری خەونەکەی، ڕوانگەی توندی ڕەوتی سەدریی ئێستا سەرلەبەری دەستورو پەڕلەمان و حکومەتی کردۆتە ئامانج، عێراق کە پڕە لە پێكهاتەی جیاوازی نەتەوەیی و ئەتنی و مەزهەبی و دینی و تائیفیی، نوێژی بەکۆمەڵ و جوڵاندنی هەستی شەقام و نەستی ئاینیی هەرگیز چارەسەر نیەو ڕایناگرێ. ئەوەی ئەم پێكهاتە موزائیكی و هەمەجۆرەی راگرتووە دەستوورەو ئیدی وردە وردە بەیعەت و فەتواش شوێنی گرتۆتەوەو دەستورو یاساکان کاریان پێ ناکرێ و لەبری ئەوە دارولخیلافەی مەزهەبیی ئەمرۆ بە ڕوونی دەرکەوت، ئایا ئیتر ڕیفۆرم و چاکسازی و دیموکراسی و دەنگدان و خەباتی پەڕلەمانی چ سودێکی هەیە لەو مەعبەدخانەو مزگەوتخانە گەورەیەدا؟
نوێژەکە بەشێکی نمایش بوو بۆ ئەوەی کە سەدر هێشتا بەپێوەیە، دیوەکەی تری، بۆ ئەوە بوو بە شێوە میللی و نا فەرمیەکەی، گوتاری سەدریی لە عێراق بە درێژکراوەی گوتاری ئاینی و مێژوویی و خەلافەتگەریی ئیمامی حوسەینی کوڕی عەلی هەژمار بکرێت و شەرعیەتی پێبدرێت لە بری هەموو یاساو نۆرم و بەهاکانی حوکمڕانی. لەلایەکی ترەوە نوێژە سیاسیەکەی لایەنگرانی ڕێبەری ڕەوتی سەدر لە گەرمای ١٥ی تەموزی ٢٠٢٢ چەند دەلالەتێکی قوڵیی سیاسی و سۆسیۆلۆژیی هەیەو دیارترینیان.
هیچکات عێراقێکی نوێ لەدایک نابێت لەدەرەوەی ڕێنماییەکانی حەوزەی موقتەدایی و ئەو نوێژە سیاسیانەو بە دیاریکراوی لەسەر دەستی ئەو تایپە دەسەڵاتگەرەی شیعەی عێراق کە بەتەواوی دابەش بوون بەسەر کەمپەکانی عێراق و ئێراندا.
ئەمرۆ ١٥ی تەمموزی ٢٠٢٢ موقتەدا سەدر، لە ڕێگای شەقام و هەستی ئاینییەوە سەلماندی سوکانی دۆخی عێراقی هێشتا بەدەستەوەیەو بەبێ ئیمامی مەهدیش دەتوانێ نوێژی گەورەی سیاسی بکات و شەرعیەت بدات بە کۆکردنەوەی ئەنسارو ئەتباع و ئەولادو لایەنگرانی خۆی، دوور لە کامپی مەزهەبیی عەلی سیستانی.
تەواوی پرەنسیپە دەستوریی یاساییەکانی حوکمڕانی و مافەکانی دەنگدانی ١٠/١٠/٢٠٢١ی خستە ژێر عەبا ئایدۆلۆژیی و ئاینییەکەی خۆی و نەیارەکانیشی دوچاری بێئومێدیی کرد بۆ پێکهێنانی حکومەت بەتایبەت چوارچێوەی هەماهەنگی و بەرەی مالیکی و خزعەلی.
سەدر بەو دەخاڵە لاستیکی و دوبارەو سیناریۆئامێزە کە بەدەستی دوو، پێشکەشی کرد، دوبارە عێراقی نوێی لەقاڵبدا کە هێشتا لە چوارچێوەی ئەو دەقە دەستووریی و دیموکراسیەتە ساختە گیری خواردوەو پێی وتین ئەستەمیشە وەدیهاتنی مافی ئەوانیتر لەو فەوزاو پاشاگەردانییە بەتایبەتی بۆ گەلی کورد. 
سەدر لەو وتارەدا هەڵوەشاندنەوەی حەشدی شەعبی نەکردە مەرج بەڵکو ویستی دوریان بخاتەوە لە کایەی سیاسی و بازرگانیی، بەڵام دەزانێ هێشتا لە دەرەوەی حەشدو سوپای نیزامی، سەدان سەربازگەی میلیشیایی خولگەی وەلائیەکان هەیەو مەترسین بۆ سەر پێگەکەی بۆیە داوای هەڵوەشاندنەوەی گروپە چەکدارەکانی کرد،لەکاتێکدا یەکەم سەرکردەی شیعیی لەدەرەوەی سوپای نیزامیی عێراق کەسەربازگەی نایاسایی و میلیشیایی دامەزراند خودی موقتەدا سەدر خۆی بوو، کە سوپای مەھدی و لیوای رۆژی دوایی و سەرایا سەلام بوو کە بە زیاتر لە سیی هەزار سەرباز هەژمار دەکرێن، وادیارە موقتەدا ترسێکی زۆری هەیە لە گروپە چەکداریی و سەربازییە نهێنیەکان کە دەست و قاچی ببەستن و کۆتایی پێ بهێنن، هەربۆیە بەشداری مەراسیمە ملیۆنیەکەی نەکردو لە دورەوە پەیامە سیاسیی و ئاینییەکەی گەیاند.
ئەی کەواتە سەرد چیی دەوێت؟
مەرجەعیەتی ئاینی بەهێزو حکومەتێکی لاواز کە خۆی یاسای بۆ دەربکات و یاسادانەری بێت، یاساگەلێک خۆی دەری بچوێنێت لە نوێژی بەکۆمەڵ و لەدەرەوەی دەزگا دادوەریی و یاساییەکانی وەک پەڕلەمان و حکومەت و کاریشی پێبکرێت، تاشینی مەرجەعیەتی نوێی دینی لەبری سەید عەلی سیستانی کە ویسترا بەهۆی بەهۆی ئامادەنەبوونی ئیمامی مەهدییەوە نوێژەکە نەکرێت و وسوکی بکات لە شەقام و ڕای گشتی، کە ڕایانگەیاند نوێژ بەبێ ئیمام واجب نییە، بەوەش ڕوخساری ململانێ توندو شاراوەو ڕەسەنەکەی شیعە تەواو بەدەرکەوت.
دواجار کورد، لەو عێراقەو لەسایەی ئەو خەلافەتە مەزهەبیەدا، لە چوارچێوەی تێزو بیرکردنەوەکانی مەرجەعیەتی سەدرو سیستانیدا ئیتر بارمتەیە و ئاسان نییە دەرچوون لەو تەون و دیدگاو گەمە مەزهەبیانەو نابێت بکرێتە قوربانیی حەوزەو مەرجەعیەتەکان و سرودی دیموکراسیی و مەوتینی بڵێتەوە.

نوێژ، وەک فۆڕمێک لە ملکەچی یان دەسەڵاتگەریی !

لوقمان حەوێز

یەکەم، نیاندرتاڵەکان ژمارەیان زۆر کەم بووە:
کە باس لە جۆرەکانی مرۆڤی کۆن دەکرێت زۆربەمان وادەزانین ئەوانیش بە ژمارەیەکی زۆر و بە بەربڵاوی ژیاون لە زۆربەی ناوچەکان وەکو ئێمە بەڵام وانەبووە، بۆ نمونە بەپێی کۆمەڵێک لێکۆڵینەوە بە بەکارهێنانی mtDNA دەردەکەوێت لە باشترین کاتدا ژمارەی هەموو نیاندرتالەکان لەهەموو شوێنەکان بەیەکەوە لەهەموو جیهان لە 25 هەزار کەس زیاتر نەبووە، ئەگەر کەرەستە دۆزراوەکانیشیان بکرێتە پێوەر بۆ ژمارەی ئەوان ئەوا ژمارەی ئەوان لە 70 هەزار تێنەپەڕیوە لە باشترین دۆخدا، بەر لە 52 هەزار ساڵیش ژمارەیان بەخێرایی دەستی بە کەمبوونەوە کردوە تاوەکو بەر لە 40 هەزار ساڵ بەتەواوی قڕبوون لەهەموو ئەو شوێنانەی پێشتر لێیان دەژیان...
دووەم، مێشکی نیاندرتاڵەکان لە مێشکی ئێمەی هۆمۆسێیپیانەکان گەورەتر بووە:
لەبەر ئەوەی بە کێش و قەبارە نیاندرتالەکان هەندێک لە هۆمۆسێیپیانەکان گەورەتر بوون ئەوە ئاساییە، بەڵام ئەگەر تەنیا بەپێی پێوەری قەبارەی مێشکیان بووایە دەبووایە لە ئێمە زیرەکتر و سەرکەوتووتریش بوونایە، لێکۆڵینەوەکان لەم بارەیەوە دەڵێن ڕەنگە بەشێکی گەورە لە مێشکی مرۆڤی نیاندرتاڵ بۆ بینین تەرخان بووبێت و ئەوان چاویان تیژتر بووبێت لەهۆمۆ سێیپانەکان، بەڵام بەپێچەوانەی ئەوان بەشە هەرە زۆرەکەی مێشکی هۆمۆسێیپیانەکان بۆ بیرکردنەوە و بەراوردی کردن و سۆزداری و پەیوەندیە کۆمەڵایەتیەکان بەکارهاتووە...
سێیەم، نیاندرتاڵەکان دڕندە و بێ بەزەیی نەبوون بەو شێوەیەی پێشتر وێنا دەکرا:
لە کتێبەکان و بڵاوکراوەکان کە دەگەڕێنەوە بۆ دەیەها ساڵ پێش ئێستا مرۆڤی نیاندرتاڵ بە بونەوەرێکی دڕندە و خۆخۆر ناوزەد دەکرا، بەڵام لێکۆڵینەوەکانی 25 ساڵی ڕابردو بەتایبەتی ئەو زانیاریە نوێیانەی کە تیمەکەی کامبریدج لە شانەدەر دەستیان کەوت پێمان دەڵێن کە نیاندرتاڵەکان بەزەییان هەبووە بۆ یەکتر و ئاگایان لە بریندارەکان و پەککەوتەکانی خۆیان بووە، مردوەکانیشیان ناشتوە و ئەوەش دور نیە ئاماژەیەک بووبێت بە هەبوونی هزری ئایینی و بڕوا بە زیندووبونەوە و ژیانەوە دوای مردن...
 چوارەم، ژیانێکی زۆر سەختیان هەبووە:
نیاندرتاڵەکان ژیانێکی سەخت و دژوار و پڕ مەترسیشیان هەبووە لەبەر کەمی خۆراکە ڕووەکیەکان لەسەردەمەکانی ئەواندا بەهۆی ساردی زۆر و چەرخە بەستەڵەکەکانی هەسارەی زەوی و هەروەها بەردەوام مەترسی ئاژەڵە دڕندەکانیان لەسەر بووە لەبەر زۆری ژمارەی ئەو ئاژەڵانە و بەربڵاوی هەبوونی ئەو ئاژەڵانە لەو کاتەدا، گورگ و کەمتیار و پڵنگەکان لەهەموو ئەو شوێنانە زۆربوون کە نیاندرتاڵەکانی لێ دەژیا...
وێنەکە هی دەم وچاوی دوبارە دروستکراوەی پیاوە نیاندرتاڵ Krijn ە کە بەر لە نزیکەی 70 هەزار ساڵ ژیاوە و ئێستا لە مۆزەخانەی Rijksmuseum.van.Oudheden لە شاری Lieden لە هۆڵەندا خراوەتە ڕوو، بەشێکی پەیکەرەکەی Kirjn لە ناوچەی Doggerland دۆزراوە کە ئەوکاتە بەستەڵەک بووە لە نێوان فەرەنسا و بەریتانیا وئێستا بەشێکە لە وڵاتی هۆڵەندا، لەبەر گەرمبوونی هەسارەی زەوی ئێستا زۆربەی شوێنەکە بە ئاو داپۆشراوە...

هەندێک زانیـاری دەگمەن دەربـارەی نیاندرتاڵەکان

عەبدولڕەزاق شەریف

جارێکیتر و لە ستونێکدا، نوسیبوم کە خۆشحاڵ نیم بەو روخان و پاشاگەردانییەی یەکێتی، وەک چۆن باخەوانێک دوای چەندساڵ خزمەتی باخچەیەک ئەکات، کەلێی دور ئەکەوێتە، بە ناخزمەتی و ناشرینی دارودرەختەکانی خۆشحاڵ نیە.
لەم نوسینەشدا، شوێنی ئەوەنیە کای کۆنی مەڵۆی ساڵانی پێشو بەبا بکەمەوە، ناکرێ نەشیڵێم کە ساڵی دوهەزاروحەوت لەرۆژنامەی ئاوێنەدا، لە وتارێکدا نوسیم (پێویستە هەمو مومتەلەکاتی یەکێتی و سەرچاوەی داهات و پارەکانی بزانرێت و بەئامادەبونی هەموان تەسلیمی لیژنەیەکی سەرۆکایەتی بکرێت).
دوای دوساڵ و لە کۆنگرەی سێ، بەئامادەبونی خۆی باسی مەرگی حەتمی مامجەلال و پاشاگەردانی دوای مردنی سکرتێری گشتیم کردو هەمان پێشنیازم وتەوە.
مەکتەبی سیاسی و کارگێڕ، لەجیاتی کارکردن بە پێشنیازەکانی ئێمە، غەزەبیان بەسەردا باراندین و تۆمەتی گۆڕانبونیان خستە پاڵمان و دورکەوتینەوە.!
دوای چەند ساڵێک و لەناو بزوتنەوەی گۆڕانیشدا، کاتێ هەمان باسی موڵکوماڵی بزوتنەوەکەمان بەنوسین و قسەی کۆبونەوەی جڤات کردەوە، تۆمەتی یەکێتیبونیان خستە پاڵمان و دورکەوتینەوە.
چاوچنۆکی و تەماحی پارەو دەسەڵاتی ماڵباتی نەوشیروان مستەفا بە پشتیوانی رێکخەرو خانەکەیان، بزوتنەوەو بیری نەوشیروان مستەفای بۆ هەتا هەتایە ناشت. بەهەمان شێوە ماڵباتی تاڵەبانی بە پشتیوانی مەکتەبی سیاسی و جێگرەکانی سکرتێر، یەکێتییان روخاندو بەم حاڵەی ئێستای گەیشت.
بزوتنەوەی گۆڕان سەرێکی گەورەی بێ جەستە بو! یەکێتی نیشتیمانیش جەستەیەکی گەورەی بێ سەر! بۆیە یەکەمیان کۆتایی هات و دوەمیان پاشماوەیەکی بەهێزی پەرتەوازە لە لەشکرو ئۆرگان و کادری سەر شەقامەکانی لەپاش خۆی جێهێشتوە.
ئەوەی ئێستا لەدادگایە باڤڵ و پەیڕەوی کۆنگرەی یەکێتی نیە! (هەروەک چۆن سبەینێش گەر دادگایی بزوتنەوەی گۆڕان بکرێت کوڕی نەوشیروان مستەفاو دەستورەکەی نادرێن بە دادگا) بەڵکو ئەوەی لە دادگای عێراقیدایە شکۆو کەرامەتی کوردو مێژوی شۆڕش و شەهید و قوربانییەکانێتی ..!
بۆ گەڕاندنەوەی شکۆی کاری حیزبی، سیاسی و رێکخراوەیی، بۆ ئاسودەبونی ویژدان و خوێنی قوربانییەکانی ئەو مێژوە گەر بەڵێن بێت دادو داوەری بکرێت ! بەندەکانی دەستوری و یاسای عێراق و هەرێمی کوردستانمان پێویست نیە ! دروست ئەوەیە ( شۆڕشی نوێ ) بە بڕیارەکانی، پەیڕەوپڕۆگرام و گشت سەرکردە زیندو و مردوەکانیەوە لە ویژدانی گەلەکەماندا، دادگایی بکرێن. 
ئەو خۆڵەکەوەیەش ئەنجامی گەندەڵی و فەسادی حوکمڕانیەکەیانە، خۆیان کردویانە بەسەری خۆیاندا.

(ی ن ك لە دادگا)

هاوڕێ ئەحمەد

هەرگیز بیرت لەوە کردووەتەوە کە سزا بۆ بەسەر تاوانباردا دەسەپێنرێت؟ ئایا بۆ ئەوەیە تۆڵەى لێبکەینەوە یان بۆ ئەوەى بەو سزایە ئامۆژگارى بکەین و باشتر ببێت؟ گەر بریارە تۆڵەى لێبکەینەوە ئەوە ئێمە دەکەوینە ناو جەدەلى تۆڵەوە (ئینتیقام) و لە نێوان هەردوو ئارگومێنتەکەى (مەسیح و گاندى) ئێمە یەکەمان هەڵبژاردووە (an eye for an eye) لە تۆڵەى کوێرکردنى چاوێکدا دەبێت چاوى تاوانبارەکە کوێر بکرێت, کەواتە ئەى دەربارەى ئارگومێنتی دووەم, خۆ دەبێت کەسێک چاوى تاوانبارەکە کوێر بکات و تۆڵەى لێ بکاتەوە کەواتە سێهەمیش دەبیت بە تاوانبار و هەروها تا دەگاتە کۆتایی, بۆیە (گاندى) دژە ئارگومێنتى تۆڵە دەهێنێتەوە لە ستایشى لێبوردەیدا دەڵێ:
(an eye for an eye makes the whole world blind)
بەڵام گەر سزا بۆ ئامۆژگارى بێت، ئەوە لە سزاى لە سێدارەداندا ئەو حیکمەتەى لە دەست دەدات و کەسەکە بوونى نامێنێ تا ئامۆژگارى بکەین.
مافی ژیان مافێکى سروشتیەو سروشت بەخشیویەتى بە مرۆڤ, کێ ئەو مافەى داوە بە مرۆڤەکانى تر تا ژیانى مرۆڤێکى تر بە پێى دەستنوسێک لە یەکێکى تر بسەنرێتەوە چ لە ژێر هەر بیانوویەکدا بێت.
گەر سزا بەرانبەر تاوان بێت کەواتە ئەو تاوانە چییە کە دەبێت سزاکەى لە سیدارەدان بێت لە کاتێکدا تاوان بە پێیى شوێن و کات و کەس و جیهانبینى کۆمەڵگە دەگۆرێت, ئەوەى دوێنێ تاوان بوو رەنگە ئەمرۆ تاوان نەبێت (بە نمونە بەشدارى سیاسى لە عێراقدا لە سەردەمى پێش و ئێستادا) و ئەوەى لێرە تاوانە رەنگە لە شوێنێکى تر تاوان نەبێت (بە نموونە هۆمۆسێکسواڵیتى) و ئەوەى لاى ئەو تاوانە رەنگە لاى من تاوان نەبێت ( بە نموونە تێروانینى دینى).
سزای لە سێدارەدان گەر بۆ پاراستنى کۆمەڵگە بێت لە تاوانباران ئەى چی دەربارەى ئەو تاوانبارانەى کە تاوانەکانیان بە نهێنى کردووە و نەکەوتوونەتە دەست دادگاکان.
ئەو تاوانبارەى کە دادگا نەیتوانیوە تاوانەکەى بسەلمێنێت بە هۆى نەبوونى بەڵگەوە لەگەڵ ئەو تاوانبارەى کە دادگا سەلماندوویەتى و ئەوەى دووەم لە سێدارە دەرێت و ئەوەى یەکەم نا, کەواتە کوا دادپەروەریی؟
وردتر, لە سێدارەدان ڕەوایەتیدانێكی قانوونیە بۆ کوشتن و هەرگیز هیچ تاوانێک سزاکەى لەناوبردنى مرۆڤە تاوانبارەکە نییەو دەتوانرێت ئەو تاوانبارە باش بکرێت مادام مرۆڤ دەتوانێت درەندەترین ئاژەڵ ماڵى بکات و سێرکى لەگەڵ بکات!
لەبەر ئەوەى بە درێژایی بوونى مرۆڤایەتى و هەتا ئیستا نەتوانراوە مرۆڤێک خەڵق بکرێت, کەواتە گەر تەنها مرۆڤێک لەو ملێۆنانەى کە لەسێدارە دراون بە نارەوا و بێتاوانانە لە سێدارە درابێت چۆن دەتوانرێت قەرەبووى ئەو روحە بکرێتەوە؟
چ دەربارەی ئەو هەلومەرجەی وا تاوانبارەكەی تێدا گەورە بووە و ئەو پاڵنەرانەی وا تاوانەكەی پێ ئەنجامداوە.
سزا هەرشتێك بێت نابیت كوشتن و لە سێدارە بێت.
ئەم فیلمە باس لە کارى خۆبەخشى چەند پرۆفیسۆرێکى زانکۆ دەکات لە پێناو نەهێشتنى سزاى لە سێدارەدان, هەر کارێک دەکەن ناتوانن ئەو تێڕوانینە دروستبکەن کە لە سێدارەدان نارەوایە, تا لە کۆتادا دوان لەو پرۆفیسۆرانە بیرۆکەیەکى خۆکوژى لە پێناو سەلماندنى (بێ تاوانى) ئەوانەى لە سێدارە دەرێن جێبەجی دەکەن, ئەم فیلمە زیاتر باسى خاڵى کۆتایی دەکات سەبارەت بە بێ تاوانى تاوانباران.

دەربارەی سزای لە سێدارەدان و فیلمى (the life of David Gale)

خالید رەشید

خنکاندنی عێراق پلانێکی نێودەوڵەتییەو بەهاوکاری ئیران و تورکیا جێبەجێ دەکرێت، دڕندەترین دەسەڵات لەمیژووی نوێی جیهاندا ئیران و تورکیان.
ئیران و تورکیا جێنۆسایدی ژینگەی کوردستان و عێراق دەکەن خەریکی سڕینەوەی خاکی مێزۆپۆتامیان لەسەر نەخشەی جیهان لەلانەکەی شارساتنیەتەوە دەیکەن بە سەحرایەکی بێ ئاوو بێگیان لەبەرو سەوزایی و گرتنەوەی ئاوی ڕووبارەکان و دروست کردنی بەنداو لەئیران و تورکیا.
ترسناکترین جەنگە دەرهەق بەخەڵکی کوردستان و عێراق کەلەمێژوودا بێ وینەیە،گامێشەکانی ئەهوارەکان لەباشوری عێراق کۆنترین سیمبۆڵی خێرو بەرهەموو بەرەکەت بووە هەر لەسەردەمی سۆمەریەکانەوە هەتاکو ئیستا.
گامێش گیانلەبەرێکە کە سروشتی خۆی لەگەڵ ئاوی دیجلەو فوراتدا گونجاندوەو تەنها سەری لەدەرەوەی ئاودایە بەو جۆرە ژیاوە بەدریژایی هەزاران هەزار ساڵە.
گرتنەوەی ئاوی رووبارەکان لەتورکیا و ئیرانەوە بۆتە هۆکاری لەناو چوونی ئەو گیانلەبەرە لە ٣٠٠ هەزارەوە بونەتە ٣٠هەزار لەماوەیەکی زۆر کورتدا چونکە جوتیارەکان دەیانبەنە بازارەکان ودەیان فرۆشن بۆ سەربڕین،کەپێشتر گامێش لەبەر زۆری بەرهەمەکەی هەرگیز سەرنەبردراوە، یەکەم ئالەتی موزیک کەدروست کراوە بەشیوەیەکی زانستی لەسەردەمی سۆمەریەکاندا بووە کەسەری گامێشیکە و جەستەکەی وەکو بەلەمێک دروست کراوە.
هەروەها سیمبۆلی خێرو بەرەکەت بووە و گەلانی ڕەسەنی عێراق کەسۆمەری بوون جوتیارەکانیان گامێشیان بەخێو کردوە، هەرچەندە ئیستا ئەو پیشەیە بەهی عەرەب ناوبانگی دەرکردوە بەڵام سوێند بە خودا یەک عەرەب لەسەر خاکی عێراق نەژیاوە تا سەردەمی فتوحاتی ئیسلام.
وشک بوونی هۆرەکانی باشوری عێراق گەورەترین تراجیدیای ژینگەیی ومرۆیی و ئاژەڵییە دەست دریژی کردنە سەر سروشتی خوا و ئەرزی مرۆڤایەتییە کەلەناوچونی لانکەی شارستانیەتی مرۆڤایەتی و سەنتەری هەموو پەیامبەرانی جیهانە کەبەبەرچاوی جیهانی بەناو مرۆڤ دۆستو ژینەگە دۆستەوە تورکیا و ئیران خەریکی لەناو بردنی ئەو شارستانیەتەن کەدە هەزار ساڵە لەسەر پێی خۆی وەستاوە.
زۆربەی زۆری خەڵکەکەش کۆچ دەکەن بەرەو کوردستان بۆ ئەوەی چارەنووسی کوردستانیش نەبێتە چارەنووسی خانەقین و دیالەو مەندەلی و دوزخورماتو، تکایە ئەوانەی کەپەنادینن بۆ ژیان لەکوردستان خویندنی زمانی کوردی بکرێتە مەرجی ئیقامەی مانەوە وەکو هەر وڵاتیکی دیکەی جیهان ،کازمی وبەرهەم ساڵح ئەو موچەیەتان پێ حەرام بیت کەوەری دەگرن.

خنکاندنی عێراق پلانێکی نێودەوڵەتییە

علی عبدولسەمەد

لەنێو هەر گەل و میللەتێکدا بوونی زاناو فەیلەسوف نوسەر و داهێنەر کە خزمەتیان بەڕەوتی بەرەپێشچوونی وڵاتەکەیان کردبێت، جگە لەوەی کە سەروەتێکی گرنگ و بە بەهای ئەو گەل و میللەتەیە و شانازی پێ وەدەکەن، لەهەمان کاتیشدا لەدوای خۆیان و مردنیان، 

گۆڕ و شوێنی بەخاکسپاردنیان دەکەنە ناوەندێکی گەشتیاری و سنورێکی زۆری دەوربەری گۆڕەکەشی بە دیمەنی سەوزایی و بیناسازی جوان دەڕازێننەوە و جگە لەوەی کە مێژوو و شوناسی خۆیان دەپارێزن، لەگەڵ ئەوەشدا ساڵانە هەزاران گەشتیاری ناوخۆیی و بیانی سەردانی دەکەن و دەبێتە سەرچاوەیەکی داهاتیش بۆ وڵاتەکە خۆی...


لەنێو وڵاتی ئێراندا چەندین ئارامگای شاعیر و فەیلەسوف هەیە کە شوێنی بەخاکسپاردنیان، کراوەتە شوێنێکی گەشتیاری و لەبەرانبەر چوونە ژوورەوەی گەشتیاریشدا بۆ نێو ئارامگاکە، پارەی لێ وەردەگیرێت. 


هەریەک لە ئارامگاکانی، "بابەتاهیری هەمەدانی" و "ئەبو عەلی سینا"ی فەیلەسوف" دوو شوێنی گەشتیاریین لەنێو شاری هەمەداندا کە سنورێکی زۆریان بۆ داندراوە و هەزاران گەشتیار ساڵانە و بەردەوام سەردانیان دەکەن.


ئەوە جگە لەئارامگاکانی "سەعدی شیرزاری" و "حافزی شیرزای" و "خیامی" شاعیر و "فیردەوسی" 

لەشارەکانی شیراز و نیشاپور و طوس.

کە شوێنی بەخاکسپاردنیان، سنورێکی زۆری بۆداندنراوە و کراونەتە ناوچەیەکی زۆر سەرنجڕاکێش و دڵڕفێن و گەشتیاری.


ئەوە جگە لەناشتنی تەرمی محەمەد ڕەزا شەجەریانی گەورە گۆرانیبێژی ئێرانی، لەنزیک ئارامگای فیردەوسی شاعیرەوە، کەئەمەش ڕێژەی سەردانیکەران و گەشتیاری زۆر زیاتر دەکات..


 لە وڵاتی تورکیاشدا ئارامگای چەندین کەسایەتی و شاعیر هەیە کەکراونەتە شوێنی گەشتیاری، دیارترینیشیان، ئارامگای "مەولانا جەلالەدینی ڕۆمی" عاریف و گەورە شاعیری زمان فارسە، کە ئەویش لەشاری قونیەی تورکیادا، شوێنی بەخاکسپاردنی کراوەتە شوێنێکی گەشتیاری سەرنجڕاکێش و ساڵانە سەدان هەزار گەشتیار سەردانی دەکەن و بۆتە سەرچاوەیەکی داهاتی گەشتیاریش.


لەنێو گەلی کورد دا و سەرەڕای بوونی چەندین زانا و شاعیر و نوسەری بەتوانا، نەک شوێنی بەخاکسپاردنیان نەکراوەتە، شوێنێکی گەشتیاری و دانانی سنورێک بۆی و خزمەتکردنی و بەدەست هێنانی داهات بەهۆیەوە، بەپێچەوانەوە وەک هەر گۆڕێکی دیکەی ئاسایی بووە و زۆرجاریش سوکایەتی بەگۆڕەکانیان کراوە، کەجگە لەگۆڕی شاعیرانی وەک سالم و کوردی و ئەمین زەگی بەگ،


بەهەمان شێوەش لەچەند ساڵی ڕابردوودا لەشاری سلێمانیدا کێلی گۆڕی "شێرکۆبێکەس" ی شاعیری بەناوبانگی کوردیان شکاند و بەوجۆرە بەها بۆ ئەو خزمەتانەیان داندرا کە بەشعر و ئەدەبی کوردیان کردبوو..

ئەمەش ئەو شعرەی گۆرانی شاعیرمان بیر دەخاتەکەوە کە گلەی لە کورد دەکات و دەڵێت:

"بەڵێ دیارە لەنێو قەومی بەسیتا قەدری سەنعەتکار وەکو عەکسی قەمەر وایە لەنێو ئاوێکی لیخندا"

لەنێوان گۆڕی شاعیرانی فارس و کورد دا

مانگی هەشتی 2020 لەسەر داوای قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەت، چووم بۆ دانیشتنێک لە ماڵەکەی مام جەلال لە دەباشان. 
قوباد سەرەتای قسەکانی بەوەزعی کابینەی نۆ دەستپێکرد، لەناویاندا ویستی ئاماژەیەکی سەرپێی بدا بە پەیوەندی نێوان خۆی و مەسروور بارزانی سەرۆکی حکومەت.
قوباد وتی: سەرەتای دەسپێکی کابینەی نۆ، منیش وەک زۆر کەسی تر ئومێدم هەبوو ئیشەکان بەجدی بکرێن لەسەر دەستی مەسروور بارزانی. بەڵام وردە وردە ئومێدم نەما چونکە مەسروور توندبوو لەگەڵ ئەوانی تر، کەچی چاوپۆشیی لە خراپەی نزیکەکانی خۆی دەکرد.
پاشان وتی: ئەم پیاوە ئیشکردن لەگەڵیدا زەحمەتە چونکە لە ژیانی سیاسی خۆیدا هەر لە سلکی ئەمنیی و ئیستخباراتیدابووە. وادەزانێ حوکمڕانی ناوحکومەتیش بریتییە لە ئەمر و ئەوامیری ئیستخباراتیی چ حکومەتێکیش حکومەتی هەرێم کە هەموومان دەزانین لە پێکهاتە ئەساسییەکەی کە دوو زۆنی ئاشکران . من بە نێچیرڤان بارزانیم وت: غەڵەتێکی گەورەتان کرد خێرا مەسروور بارزانیتان بردە هەرەمی حوکمەتەوە، دەبوو لانیکەم چەند ساڵێک لەناو حکومەتدا بوایە ئەوسا پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی پێ بدرایە.
قوباد کە کەوتە سەرباسی مەسروور بارزانی، خۆی بۆ نەگیرا و زیاتر ڕوونیکردەوە بۆ ئامادەبووانی دانیشتنە دۆستانەکە و وتی: بەچیدا زانیم مەسروور ناتوانێ ئیدارەی حکومەتی هەرێم بدات کاتێک مستەفا سەلیمی کوردەکەی ڕۆژهەڵات کە دواتر ئیعدامکرا، مەسروور لیژنەیەکی لێکۆڵینەوەی دروستکردو زۆر پەلەی بوو، پێم وت ئەم لیژنەیە سەرکەوتوو نابێ، دەبوو پەلە نەکەی. کەچی بەم قسەیە زۆر توڕەبوو وتی من سەرۆکی حکومەتی هەموو هەرێمی کوردستانم نەک تەنیا هەولێر و دهۆک. وتم دڵنیابە سەرکەوتوو نابێ چونکە هێشتا واقیعەکە بەوجۆرە نییە ئێمە دەمانەوێت. لیژنەکەی سەرۆکی حکومەت دەستی بە ئیشکرد، بەڵام هیچی دەست نەکەوت چونکە من دەمزانی کەس نەگوێی لێدەگرێ نە ئامادەن بچنە ژێر فەرمانەکانیانەوە.
قوباد بە پێکەنینەوە وتی: مستەفا کازمیش خۆی بە سەرۆکوەزیرانی هەموو عێراق دەزانێ.. ئێ ئێمەیش واین!
دواتر ناڕاستەوخۆ وتی: ئێمە بەردەوام دەبین بەس بڕواناکەم تاسەر بڕوات، ئیشکردن لەگەڵ سەرۆکی کابینەی نۆ ئەستەمە چونکە تێگەیشتنی بۆ واقیعەکە نییە.
ئەمەی باسی دەکەم هی نزیکەی سێ ساڵ لەمەوبەرە. ساڵ و نیوێک بوو کابینەی نۆ پێکهێنرابوو، پێکهاتە سەرەکییەکانی ناوی تەنانەت لە هەرەمەکەیشیدا بەمجۆرە هێنایان تا گەیشتە بنبەست و ئێستا کابینەی نۆ بە دەستێک و قاچێکەوە دەڕوات بەڕێوە، دەست و قاچەکەی تری بایکۆتیان کردووە.
قوباد تاڵەبانی کە ئێستا دەڵێ: بەمجۆرە لەگەڵ مەسروور بارزانیدا هەڵناکەم، سێ ساڵ پێشتر ئەمەی بە ئێمە وت. ئەمە لەکاتێکابوو هێشتا هیچکام لە ڕووداوەکانی هەشتی تەمووز و کوشتنی موراد کانی کوردەیی و هاوکار جاف و فەوج دروستکردن بۆ عەبدوڵڵای کوێخا موبارەک و مەسەلەی رێگری لەناردنی غاز لەسنووری یەکێتی و دنیایەک شتی تر ڕوویان نەدابوو.
لەو دانیشتنەدا هەریەکە لە هاوڕێیانی رۆژنامەنووس: ڕەحمان غەریب..کارزان عوسمان.. سیروان رەشید.. ژووان ئەحمەد سەعید.. سۆران ڕەشید ئامادەبوون و ئێمەیش بە نۆرەی خۆمان، قوبادمان دایە بەرپرسیار و هەندێ لە پرسیارەکانیشمان ئیحراجیان تێدابوو بۆ قوباد بەڵام بەڕاشکاوانە وەڵامی دەدانەوە.

قسەیەکی قوباد تاڵەبانی سێ ساڵ لەمەوبەر

سارا قادر 

شەقەکەی پۆلیسێکی ناو دادگای سلێمانی ، لە ناو حەرەمی دادگادا و بەبەرچاوی ئەو هەموو خەڵکەوە لە ژنێکی مافخوراوی بێدەسەڵات، ئەو ئاماژە ترسناکەمان پێدەڵێت ،کە چیتر هیچ کاممان، لە هەر جێیەکی ئەم وڵاتەدا بین مافمان پارێزراو نیەو دەبێت ئامادە بین بۆ هەموو دەستدرێژیەک. 
بە درێژایی سی و یەک ساڵی رابروو ئەم ولاتە لەبەردەم هەرەشەو توندوتیژیدا بووەو بەردەوام پیویستی بە بەرگری کردن لە خۆی بووە. بەو هۆیەشەوە دەستدرێژی کردنە سەر مافی ئەوانی تری بە مافی خۆی زانییوە ئەمە لە کاتێکدایە، ئێمە کە خۆمان پاش ماوەی رژێمێکی پڕ لە رق و کیینەو توندوتیژین و لە دوای راپەڕینیشەوەیشەوە لە سایەی دوو دەسەلاتی گەندەڵی ئەم هەرێمەدا بەردەوام تاکی لەم جۆر ە بەرهەم هاتووە.
بێگومان ئەم جۆرە رەفتارانە بۆ ئێمە نامۆنین و دوور نین لە واقیع و دنیا بینی کوردەوە ، نابێت لە یادمان بچێت کۆمەڵگەی توندو تیژ تاکی توندوتیژ بەرهەم دەهێنێت و ئەو تاکە توندوتیژانەشن کە جڵەوی کۆمەڵگەیان بە دەستەوەیە و دەسەلاتی کوردی لە ماوەی چەندان ساڵی رابوردودا بۆ پاراستنی خۆی ئەم جۆرە کەسانەی پەروەردە کردوەو کە ی و لە چ شوێنێکدا پێویستی پیان بوبێت بەکاری هێناون وەک ئەو ئەفسەرەی کە لەبەرەبەیانی جەژنی رەمەزاندا دەسترێژی کردو پێنج کەسی قەتڵوعام کردو کوشتنی. 
کەواتە ئەمە بۆمان روون دەکاتەوە ، کە سەباری ئەوەی هێزەکانی پۆلیس وئاسایش ئەرکی خۆیانە کە سەروماڵی هاوڵاتیان بپارێزن و بەشێکیشیان ئەو ئەرکەیان وەک خۆی و بەو پەڕی دڵسۆزیەوە بەجێ گەیاندووە ، بەلام زۆرێکیشیان پێویستیان بە پەروەردەکردنەوە هەیە تا ئەو جێیەی فێر ببن چۆن مامەڵەی خەڵک بکەن کە نایزانن.
ئەوەی ئەمرۆ رویداو شەق وەشاندن بۆ ژنێک دوای ئەو شەقانە دێت ، کە رۆژێ لە مامۆستا و رۆژێ لە خوێندکارو رۆژێ، لە خۆپێشاندەردرا ، کەواتە کلتووری شەق وەشاندن درێژەی هەیەو وا بڕوات بەر لە هەر کەس و لە کاتی پێویستدا دوور نیە ئەو شەقە بەر سەری ئەو دادوەرەش بکەوێت، کە بە حساب پارێزەری مافی خەڵکە و ئەو دادگا نادادپەروەرەش کە هەزاران بێ مافی تێدا دەکرێت. 
لەلایەکی ترەوە سایکۆلۆژیای تاکی ئێمە تا ئەو ئاستە شێواوە کە بێ هیچ سڵەمینەوەیەک لە ئەرک و بەرپرسیارێتی پەلاماری هەموو شتیک دەدات و دڵنیام ئەم جۆرە کەسانە خۆیان بەرجەستەی خێزانێکی توندو تیژن و گومانم هەیە ئەو پۆلیسە شەقی باوکی نەبینبێت کاتێک لە دایکی داوەو خۆی رۆژێ لە ژنەکە نەدابیت بۆیە وا لای ئاسایی بوو پەلاماری ژنێ بدات و بەرشەقی بدات.

شەقی پۆلیس بەر سەری دادوەریش دەکەوێت

د.كامەران مەنتك

ئەمە قسەی نوێنەری نەتەوەیەكگرتووەكان‌ و باڵیۆزی ئەمریكا لەئێراقە، بەرلەوانیش ئێمە چەندینجار ئاماژەمان بەو مەترسیە كردووە و هۆشداریمانداوە، كە ئەو هاوسەنگیە جیهانیەی ئەو هەرێمەی هێناوەتە ئارا، گۆڕانی بەسەردادێت‌و خەریكە بەشێوەیەكی تر دادەڕێژرێتەوە، بۆیە ئەگەر كورد هۆشیار نەبێت‌ و فریای خۆی نەكەوێت، هەموو شتێك لەدەستدەدات!
ئەوەی تۆزێك لەگۆڕانكاریە نێودەوڵەتیەكان‌ و سیاسەتی جیهانی تێبگات، هەستكردن بەو مەترسییانە شتێكی ئاسایی دەبێت لای، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە، دوای ئەو وتانەی نوێنەری نەتەوەیەكگرتوەكان‌و باڵیۆزى ئەمریكا، ئینجا كەسایەتیە سیاسی‌و سەرۆك‌و مەرۆكی ئەو حیزبانەی كوردستان، كە نە پێناسەی دەسەڵات نە پێناسەی ئۆپۆزسیۆن بەخۆوە ناگرن، ڕووی دەنگیان كردۆتە هەردوو بنەماڵەی حوكمدار بەڕوكەش لەهەرێم‌و ئاگاداریان دەكەنەوە، كە دەبێت ئەو هۆشیداریدانە بەهەند وەربگرن! ئەو وەعزو ئامۆژگاریە ستۆكانە، تێنەگەیشتنە لەخودی ئەو هێزانەی ئێستا بەنمایندەی داگیركەرانی كوردستان دەسەڵاتی ئەو هەرێمەیان لەدەستەو ڕۆژ بەڕۆژ زیاتر ئەو وڵاتە وێراندەكەن، ئەوەی كەمێك بەویژدان‌و ڕاستگۆییانەوە سەیری مێژووی ئەو 30 ساڵەی دەسەڵاتی ئەو دوو بنەماڵەیە بكات، بەئاسانی بۆی دەردەكەوێت، كە مەترسی بنەڕەتی لەسەر هەرێم ئەوان بووینە، 30 ساڵە بەهەموو توانایەكیان ئەوەی پیرۆزیە لەو وڵاتە سوكیان كرد، بەناوی ئابووری ئازادەوە، داروبەردی ئەو هەرێمەیان فرۆشت‌و ئەو وڵاتەیان تەعریب كرد! بۆیە ئەركی ئەوانە تێكدان‌و وێرانكردن‌و لەناوبردنی ئەو هەرێمە بووە كە هیواو ئومێدی هەموو كوردو ئازادیخوازێكە لەهەموو دونیا نەك پێچەوانەكەی، بۆیە ئێستا ئەوان نەك لەخەمی ئەوەدا دەبن ئەو هەرێمە نەڕوخێت‌و ئەو مەترسیانە بەهەند وەرگرن، بەڵكو هەموو ڕەفتارەكانیان ئەوە دەسەلمێنێت، كە حەزدەكەن چەندەی زووترە، وەك دەڵێن ئەمڕۆ لەسبەی باشترە! ئەو هەرێمە نەمێنێت، تاوەكو سوێسكە ئاسا بۆی دەربچن‌و بەئاسوودەیی خۆیان ماڵ‌و منداڵیان ئەو دەستكەوتانە بڕننەوە، كە لەماوەی 30 ساڵدا، لەدادۆشینی ئەو هەرێمەدا بەدەستیان هێناوە!.

شورەییە بۆ كەسایەتیە بەناو سیاسی‌و سەرۆكی حیزبەكان لەجیاتی ئەوەی هەوڵبدەن ئەو دۆخە بگۆڕن‌و تواناكانیان بۆ ڕزگاركردنی ئەو دۆخە تەرخانبكەن، ببنە ئامۆژگاریكاری ستەمكاران‌و خۆیان لەبەرپرسیارەتی مێژوویی خۆیان بدزنەوە، دەبێت خەڵكی هەرێم‌و هەموو كوردستان لەوە دڵنیابێت، كە ئەگەر بەخۆیان خەمێك نەخۆن‌و قۆڵو باسكی شێوازێكی نوێی خەبات نەگرنەبەر، ئەوە نەك ئەو دۆخە بەو هێزانەی سەر گۆڕەپانەكە ڕزگارناكرێت بگرە وێرانتر دەبێت، لەبەرئەوەی چۆن لەماوەی ڕابردوو بەرهەمی قوربانیدەكانی ئەوان وەك كورد دەڵێت لەئاوێ كرا، 100 ساڵی تریش ئەو دۆخە درێژەبكێشێت هەروا دەبێت، داری بێبەر ئەگەر موتوربە نەكرێت بەخوێنی نوێ بەرناگرێت‌و تاكە چارەی تەنها بڕینەوە دەبێت!

هەرێم لەمەترسیدایەو تاسەر نامێنێت

 له‌تیف فاتیح فه‌ره‌ج

ناشرینترین و نا ئاكاریترین شه‌ڕ ، شه‌ڕی نابه‌رانبه‌ره‌، شه‌ڕی هێزێكی سته‌مكارو خاوه‌ن چه‌ك و چۆڵی مۆدێرن له‌ گه‌ڵ هێزێكی قوربانی و تا راده‌یه‌كی زۆر خاوه‌ن چه‌كی هاكه‌زای ، له‌وه‌ش ناشرینترو نا ئاكاریتر ئه‌وه‌یه‌ شه‌ڕه‌كه‌ بخرێته‌ رۆژانێكه‌وه‌ گوایه‌ رۆژانی جه‌ژن و پیرۆزن و ناكرێت تێیدا ئازاری مرۆڤ بدرێت ، په‌لاماری هه‌مه‌ لایه‌نه‌ی شه‌نگال هه‌ردوو ئه‌م ناشیرنیانه‌ ده‌یگرێته‌وه‌ ، مسه‌فا كازمی سه‌رۆك وه‌زیری حكومه‌تی عیراقی له‌ بری له‌ داگیر كاری تورك بكۆڵێته‌وه‌ ، له‌ بری پرسیاری ئه‌وه‌ بكات بۆ به‌ قوڵایی سه‌ت كیلۆمه‌تر پتر باره‌گای سوپای دڕنده‌ی تورك هه‌بێت ، په‌لاماری شاری شه‌نگال و ده‌ورو به‌ری ئه‌دات ، ئه‌و شوێنه‌ی له‌ 2014به‌ گورگان خوارد دراو دواتر له‌ سه‌ر ده‌ستی شه‌ڕوانانی كوردو شۆڕشگێڕانی شه‌نگال ئازاد كراو هه‌رخۆیشیان ده‌ستیانكرده‌وه‌ به‌ ئاوه‌دانكردنه‌وه‌ ی .
چه‌ند رۆژ پێش ئه‌م په‌لاماره‌ دوو به‌رپرسی باڵای كورد كه‌ هه‌ردوكیان پارتین به‌ ئاشكرا له‌ به‌غداوه‌ كاوای په‌لامار دانی شه‌نگالیان ده‌كرد ، له‌ 2014ه‌و دوای شكستی داعشیشه‌وه‌ باوكی شه‌رعی داعش كه‌ ئاكه‌په‌و ئه‌ردۆغانن مانگ نیه‌ به‌ درۆن و فڕۆكه‌ شه‌نگال و ده‌ورو به‌ری بۆردومان نه‌كه‌ن ، توركیا هه‌موو خه‌ونی ئه‌وه‌یه‌ شه‌نگال به‌ ده‌ردی عه‌فرین به‌رێت ، سه‌یر ئه‌وه‌یه‌ له‌ بری حكومه‌تی عیراقی داوای سه‌روه‌ری بكات و شه‌ڕ بۆ ده‌ركردنی سوپای داگیركه‌ری تورك بكات ، ده‌یه‌وێت خۆ به‌ڕێوه‌به‌ری شه‌نگال نه‌مێنێت ، شه‌ڕ فرۆشتنی توركیاو كازمه‌ و هه‌روه‌ها پارتیش بۆ ئه‌وه‌یه‌ ئێزدیه‌ رابوه‌كان ده‌سته‌مۆو كه‌وی بكرێنه‌وه‌ ، ده‌نا هیچ بیانویه‌كی تر نیه‌بۆ ئه‌وه‌ی به‌و جۆره‌ په‌لاماری شه‌نگالیه‌كان بدرێت .
له‌ ماوه‌ی رابردودا به‌رده‌وام شه‌نگالیه‌كان هه‌وڵی ئه‌وه‌یان داوه‌ بارو دۆخی خۆیان و ئه‌و هه‌موو سته‌م و نادادیه‌ی ده‌رهه‌قیان كراوه‌ به‌ سه‌رانی حكومه‌تی عیراقی و به‌تایبه‌ت مسته‌فا كازمی بگه‌یه‌نن، زۆر جار به‌ڵێنی ئه‌وه‌شیان وه‌رگرتوه‌كه‌ ده‌ستوه‌ردان له‌ ژیانیان ناكرێت ، ته‌نانه‌ت بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ خودی مسته‌فا كازمیان بینیووه‌ ، به‌ڵام رێی تێده‌چێت مسته‌فا كازمی بۆ ئه‌م هێرشه‌ له‌ ژێر فشاری توركیاو لایه‌نگه‌ری دیكه‌دا بێت ، له‌ ماوه‌ی رابردودا له‌ گه‌ڵ وه‌فدێكی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی سه‌ردانی شه‌نگالمان كرد ، له‌وێ‌ چین و توێژی جیاجیامان له‌ خانه‌سورو سنونێ‌ و شه‌نگال و ئۆردوگای سه‌رده‌شت و چیای شه‌نگال بینی ، ئه‌وان به‌ ئاشكرا ده‌یانگوت ئه‌گه‌ر لێمانبگه‌ڕێن خۆمان خۆمان به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ین ، بۆ ئه‌وه‌ش سه‌دان قوربانیان دابوو، كه‌چی ئه‌وان نه‌ك لێیان ناگه‌ڕێن ، ده‌یانه‌وێت جینۆسایدیان بكه‌نه‌وه‌ .
شه‌نگال و ده‌ورو به‌ری هێشتا له‌ نێو ته‌پ و تۆزی شه‌ڕو وێرانیدا ده‌ناڵێنن ، خه‌ڵكی ناوچه‌كه‌ پێكه‌وه‌ خه‌ریكی ئاوه‌دان كردنه‌وه‌و راستكردنه‌وه‌ی ژیانه‌ شكاوه‌كه‌ی ده‌ستی داعش و تورك و رۆژگارن ، عیراق له‌ بری ده‌ستی ئاوه‌دانی و دروستكردنه‌وه‌و خوێندنگه‌و نه‌خۆشخانه‌ روخاوه‌كان تانك و زریپۆش ده‌نێرێته‌ سه‌ریان و كوردێكی وه‌ك هۆشیار زێباریش له‌ بری داوای ئاوه‌دانی داوای تێك و پێكدانی شه‌نگال ده‌كات ، تویته‌كه‌ی زێباری جگه‌ له‌ خواستێكی ئه‌ردۆغانی هیچی تر نه‌بوو ، ئه‌وه‌ی مایه‌ی خه‌مه‌ ئه‌وه‌یه‌ مسته‌فا كازمی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی عیراق له‌ بری ته‌رخانكردنی بودجه‌ بۆ لێقه‌ومان و شه‌هید و قوربانیانی ئه‌و ناوچه‌یه‌ سوپا ده‌نێرێته‌ سه‌ریان .
بێده‌نگی ئه‌مه‌ریكاو هاوپه‌یمانان له‌و سته‌مه‌ ،جۆرێكه‌ له‌ به‌شداری كردن وه‌ك چۆن كاتی خۆی روسیاو ئه‌مه‌ركاو فه‌ڕه‌نساوهه‌موو ئه‌وانی تر چاوپۆشیان له‌ دڕنده‌كانی تورك و نۆكه‌رانی كرد عه‌فرین داگیر بكه‌ن.

چیان له‌ شه‌نگال ده‌وێت

رێبوار کەریم وەلی

باس باسی غازی کوردستانە، ئەو غازەی کەھێشتا خەڵکی کوردستان بە بتڵ و بە نیوەچڵی لێی سودمەندن و زۆربەی کاتیش قەبارەی بەرھەمھێنانەکەی ناگاتە ئەوەی پێویستیی ماڵان پڕ بکاتەوە. * کاربەدەستانی مەیدانیی بواری نەوت و غازی کوردستانیش دان بەوە دادەنێن کە ئەوەی ئێستا بەرھەم دێت و قەرارە بەرھەم بێت تا پێنج ساڵی دیکەش رەنگبێ بای ئەوەندە نەبێ کە ھەناردەی دەرەوەی بکەی، خۆ ئەگەر ھەناردەش بکرێ دیسان بەھۆی ئەو گرێبەستە درێژخایەنانەی کە کراون شتێکی ئەوتۆ لە سەرئێشە زیاتر نەڕژێتە قاسەی حکومەتەوە. * ئینجا ئەسڵی مەتڵەب شتێکی دیکەیە کە ئەو غازە سروشتییەی کە گوایە و قەرارە ببێتە جێگرەوەی غازی روسیا لە ناوچەیەکدایە کە لەژێر کۆنتڕۆڵی یەکێتیدایە و تەنانەت ئەگەر یەکێتیش رازی بێت، ئێران و رای گشتیی ناوچەکە رێگرن لەوەی کە پارتی بە ناوی حکومەتەوە دەستی بۆ ببات. * دەمێکە یەکێتی ھەموو ژێرخانی سیاسی و ئاییندەیی بۆ بەرھەمھێنان و ھەناردەکردنی غازی چەمچەماڵ لە رێگەی بەغداوە بڕاندۆتەوە و لە بەرامبەریدا، بەڵێنی سەربەخۆیی ئابوریی ناوچەکەی زامن کردووە. * ھاتنی خەڵک بۆ ناو پارتی و چەکدارکردنیان لە ناوچەکە، بەشێکی زۆری پەیوەندیی بەوەوە ھەیە کە ئەگەر لە داھاتوودا، پێکدادانێک لە نێوان پارتی و یەکێتی لە سەر غاز لەو ناوچەیە درووست بێت، ئەو چەکدارانە بخرێنە ئیشەوە! ئەمە دیدگایەکی ترسناکە. * بڕیارەکانی دادگای فیدراڵیش چەندی پەیوەندیی بە ئێستای سیاسەت و واقیعی مامەڵەی حکومەت بە نەوت و غازەوە بێت، دوو ئەوەندە پەیوەستە بە رێگریکردن لە دەستبردنی زیاتری پارتی بۆ سەرچاوە بەرھەم نەھاتووەکان لە داھاتوودا. * پرۆژەی نابوکۆ کە دە پانزدەساڵ پێش ئێستا ئەوروپییەکان و تورک لەسەری پێداگر بوون، فەشەلی پێھێندرا و خەونی ئەوەی کوردستان ببێتە جێگرەوە یان دابینکەری بەشێکی بچوکی وزەی ئەوروپا لەباربردرا. ھاوکات لەگەڵ ئەوەشدا، سوریای کاول کرد. ئەوەی ئێستاش لە ئارادایە ھەمان ئەو قسانەن کە دە پانزدە ساڵ پێش ئێستا دەکران. خوا دەزانێ ئەمجارە کوێ کاول دەکات!؟ * پێداگریی پارتی لەسەر ئەوەی کە بیەوێ یەکلایەنانە دەست بۆ سەرچاوەکانی ژێر دەستەڵاتی یەکێتی ببات، شەڕێکی خوێناوی لە کوردستان بەرپا دەکات و تا ئاگری ئەو شەڕە دەکوژێتەوە، وڵاتانی ئەوروپا پێویستییان بەو غازە نەماوە، بەڵام ئەو کاتە شتێکیش بەناوی ھەرێم نەماوە!

پارتی مامەڵە بە ماسیی ناو ئاو دەکات! 

كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق‌ ڕایگه‌یاند، ژماره‌ی تانه‌دان له‌ ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان 800 تانه‌ی تێپه‌ڕاندووه‌ و له‌هه‌فته‌ی داهاتوه‌وه‌، پێداچونه‌وه‌یان پێدا ده‌كرێت. 
ئەمڕۆ پێنجشەممە 20ـی تشرینی دووەمی 2025، كۆمسیۆنی باڵای هه‌ڵبژاردنه‌كان رایگه‌یاند، تانه‌كان له‌ ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مان 800 تانه‌یان تێپه‌ڕاندووه‌، هه‌ندێك له‌ فه‌رمانگه‌كانیش ئه‌مڕۆ به‌رده‌وام بوون له‌ ناردنی تانه‌کان، به‌ڵام ئه‌مڕۆ كۆتایی به‌پرۆسه‌ی وه‌رگرتنی تانه‌كان هات.
ئاماژەی بەوەشکرد، زۆربه‌ی تانه‌دانه‌كان په‌یوه‌ندییان به‌ ئه‌نجامی كۆتایی هه‌ڵبژاردن و ناته‌بایی ئاماره‌كانه‌وه‌ هه‌یه‌ له‌ ڕوانگه‌ی كاندیده‌كانه‌وه.

کۆمسیۆن: دەرگای وەرگرتنی تانەکان داخرا و 800 تانە وەرگیراوە تا ئێستا

بۆ ماوەی دوو ڕۆژ مەرزی حاجی ئۆمەران دادەخرێت کە یەکێکە لە دەروازە سنوورییەکانی نێوان هەرێم و ئێران، هۆکارەکەشی دەگەڕێتەوە بۆ زۆربوونی هاتووچۆ لەو دەروازەیە.
ئەمڕۆ پێنجشەممە 20ـی تشرینی دووەمی 2025، بەهۆی زیادبوونی هاتووچۆ لە مەرزی حاجی ئۆمەران و سنووردارکردنی نوێ لە لایەن هەرێمەوە ، مەرزی حاجی ئۆمەران بۆ پیرانشار دادەخرێت.
ئەمەش لەکاتێکدایە، داخستنی مەرزی حاجی ئۆمەران بۆ ماوەی دوو رۆژە و لە ئەمڕۆ و سبەینێ جێبەجێدەکرێت و لە رۆژی شەممەی هەفتەی داهاتووشەوە هاتووچۆ لەسەر بنەمای پیت دەبێت.

مەرزی حاجی ئۆمەران دادەخرێت

سەرۆک کۆماری ئێران ڕایگەیاند، مشتومڕی ئێستا لە دەوری قەیرانی ئاو دەسوڕێتەوە و گواستنەوەی پایتەخت ئیتر بژاردە نییە، بەڵکو پێویستییە.

ئەمرۆ پێنجسەممە 20ـی تشرینی دووەمی 2025، مەسعود پزیشكیان سەرۆک کۆماری ئێران رایگەیاند:" کاتێک پێشنیاری گواستنەوەی پایتەختمان کرد، بودجەیەکی پێویست نەبوو، ئەگەر هەبوایە، ڕەنگە بیرۆکەکە جێبەجێ بکرایە ،بەڵام لەوکاتەدا هەندێک دەیانگوت ئەو جۆرە شتانە مەحاڵن، بەڵام ئێستا واقیع ناچارمان دەکات کە ئەو کارە بکەین، دەتوانین تاران پەرە پێبدەین، بەڵام ناتوانین کێشەی ئاوەکەی چارەسەر بکەین ".
ئاماژەی بەوەشكرد، دەتوانرێت ئاو لە کەنداوی فارسەوە بهێنرێت، بەڵام تێچوی هەر مەتر سێجایەک دەگاتە نزیکەی 500 هەزار تمەن و پرسیاری کرد:" ئایا لۆژیکییە بڕە پارەیەکی وا بدەیت بۆ یەک مەتر سێجا ئاو؟ چ لۆژیکێک پاساوی ئەوە دەداتەوە ؟ ".
وتیشی :" قەیرانی ئاو لە ئێران تەنیا لە ئەنجامی وشکەساڵی نییە، بەڵکو دەرئەنجامی دەیان ساڵەی خراپ بەڕێوەبردن و سیاسەتە شکستخواردوەکانە".
ئەمەش لەکاتێکلدایە، تارانی پایته‌ختی ئێران ڕووبه‌ڕووی قه‌یرانی كه‌م ئاوی و وشكه‌ساڵی بووه‌ته‌وه‌ كه‌ ژماره‌ی دانیشتوانه‌كه‌ی نزیكه‌ی 100 ملیۆن كه‌سن و ته‌واوی وڵاته‌كه‌ ڕووبه‌ڕووی قه‌یرانی كه‌م ئاوی بووه‌ته‌وه‌ كه‌ به‌پێی وته‌ی به‌رپرسانی وڵاته‌كه‌ له‌ماوه‌ی 60 ساڵی ڕابردوودا هاوشێوه‌ی نه‌بووه‌.

سەرۆک کۆماری ئێران: گواستنەوەی پایتەخت بژاردە نیە بەڵکو پێویستیە

"قەڵەم" نامە دەستنووسەکەی دەمیرتاش لە زیندانەوە بڵاودەکاتەوە

پۆلیسی پاراستنی سنووری سوید رایگەیاند، لە ماوەی ساڵێکدا 11 هەزار کەس دیپۆرتکراونەتەوە و بەشێکی زۆریان هاوڵاتی عێراق و هەرێمی کوردستانن. 
ئەمڕۆ پینجشەممە 20ـی تشرینی دووەمی 2025، پۆلیسی پاراستنی سنووری سوید ڕایگەیاند، لە دەستپێکی ساڵی 2024ـەوە تاوەکو ئێستا، بە کۆی گشتی 11 هەزار و 660 کەس دیپۆرتکراونەتەوە.
ئاماژەی بەوەشکرد، پێنج هەزار و 463 کەسیان لەم ساڵدا بووە و بەشێکی زۆریان کە نزیکەی 8 هەزار کەسن بە خواستی خۆیان دیپۆرتکراونەتەوە. 
ئەمەش لەکاتێکدایە، ساڵی رابردوو 399 هاووڵاتیی عێراقی و ئەمساڵیش 343 عێراقییان دیپۆرتکردووەتەوە، لەو هاووڵاتییە عێراقییانەی لەم دوو ساڵەدا دیپۆرتکراونەتەوە 317ـیان بە خواستی خۆیان رۆشتوون و ئەوانەی دیکەش بە زۆر بووە.

پۆلیسی سوید: 742 هاوڵاتی عێراقی و هەرێم دیپۆرتکراونەتەوە

کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، 71 سکاڵای هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لەلایەن دەستەی کۆمسیارانەوە رەتکراوەتەوە. 
ئەمرۆ پێنجشەممە 20ـی تشرینی دووەمی 2025،جومانە ئەلغەلای، وتەبێژی کۆمسیۆن راگەیاند، ژمارەی سکاڵا زەردەکانی پێشکەشکراو گەیشتە 71 سکاڵا کە سەرجەمیان لەلایەن دەستەی کۆمسیارانەوە رەتکرانەوە، ئەمەش بەهۆی نەبوونی بەڵگەی پێویست. 
ئاماژەی بەوەشکرد، ژمارەی سکاڵا سەوزەکانیش گەیشتووەتە 32 سکاڵا، هەندێکیان بە بڕیارێک کە لەلایەن دەستەی کۆمیسارانەوەوە رەتکرانەوە، هەندێکی دیکەشیان هێشتا لەژێر لێکۆڵینەوەدان.
سکاڵاکان بە سێ رەنگ پۆلێن کراون ئەوانیش:
ڕەنگی زەرد: بێ بەڵگەیە
ڕەنگی سەوز: لێکۆڵینەوەی کارگێڕیە کە کاریگەری لەسەر ئەنجام نییە
رەنگی سوور: رەنگە کاریگەری هەبێت

کۆمسیۆن: 71 سکاڵای هەڵبژاردن ڕەتکراوەتەوە

وەزارەتی ئەوقاف رایگەیاند، بەمەبەستی راییکردنی مامەڵە و کاری حاجیان، دەوامی فەرمانبەرانی وەزارەتەکە زیاددەکرێت و پشووی رۆژانی شەممەش نامینێت. |
ئەمرۆ پێنجشەممە 20ـی تشرینی دووەمی 2025، وەزارەتی ئەوقاف و کاروباری ئایینی رایگەیاند، لەپێناو بەرژەوەندی گشتی و خزمەتی حاجیانی کوردستان، بڕیاردرا کە دەوامی رەسمی فەرمانبەرانی بەڕێوەبەرایەتیی حەج و عومرە رۆژانە تا کاتژمێر 4:00ـی ئێوارە بەردەوامبێت، پشووی رۆژانی شەممەش هەڵوەشێندرایەوە.
ئاماژەی بەوەشکرد، بڕیارەکە تا تەواوبوونی مامەڵەی حاجیان کاری پێدەکرێت.

کاتی دەوام درێژدەکرێتەوە و پشووی ڕۆژانی شەممەش نامێنێت

بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی ڕاپەڕین و بەڕێوەبەرایەتی گشتی نەهێشتنی ماددە هۆشبەرەکانی دەزگای ئاسایشی هەرێم رایانگەیاند، لەچالاکییەکدا لە سنووری ئیدارەی ڕاپەڕین دوو بازرگانی ماددەی هۆشبەریان دەستگیرکرد.
ئەمڕۆ پێنجشەممە 20ـی تشرینی دووەمی 2025، بەڕێوەبەرایەتی گشتی ئاسایشی سلێمانی رایگەیاند، لەئەنجامی کۆکردنەوەی زانیاری پێشوەختە و چاودێری و بەدواداچوونی بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی ڕاپەڕین، بەفەرمانی دادوەری لێکۆڵینەوەی ئاسایش لەڕۆژی 19ـی تشرینی دووەمی 2025، لە سنووری ئیدارەی ڕاپەڕین توانیان دوو بازرگانی ماددەی هۆشبەر دەستگیربکەن و دەستبگرن بەسەر بڕی 10 کیلۆگرام ماددەی هۆشبەر لەجۆری کریستاڵ.
ئاماژەی بەوەشکرد، لەئێستادا تۆمەتباران بەبڕیاری دادوەر بەماددەی 25 لەیاسای بەرەنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرەکان و کارتێکارە ئەقڵییەکان ڕاگیراون و لێکۆڵینەوە لەدۆسییەکانیان بەردەوامە.

دوو بازرگانی ماددەی هۆشبەر دەستگیرکران

کەشناسی هەرێم رایگەیاند، ئاسمان ساماڵ دەبێت لەگەڵ بوونی هەندێک پەڵە هەور و پلەکانی گەرما کەمێک بەرز دەبێتەوە.
بەڕێوەبەرایەتی کەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێم لە بڵاوکراوەیەکدا رایگەیاند، ئەمڕۆ ئاسمان ساماڵ دەبێت لەگەڵ بوونی هەندێک پەڵە هەور و پلەکانی گەرما نزیک دەبێتەوە لە تۆمارکراوەکانی دوێنێ.
دەربارەی کەشوهەوای سبەینێش رایگەیاند، ئاسمان ساماڵ و پەڵە هەور دەبێت و پلەکانی گەرما کەمێک بەرز دەبێتەوە بەراورد بە تۆمارکراوەکانی ئەمڕۆ.

بەرزترین پلەی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی:-

هەولێر : 23 پلەی سیلیزی
سلێمانی : 22 پلەی سیلیزی
دهۆک : 22 پلەی سیلیزی
زاخۆ : 23 پلەی سیلیزی
کەرکوک : 25 پلەی سیلیزی 
هەڵەبجە : 22 پلەی سیلیزی
حاجی ئۆمەران : 18 پلەی سیلیزی
گەرمیان : 26 پلەی سیلیزی

کەشناسی: پلەی گەرما بەرز دەبێتەوە

نرخی زێڕ دابەزی و لە ئێستادا نرخی ئۆنسەیەکی کانزاکە بە زیاتر لە چوار هەزار و 73 دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرێت.
ئەمڕۆ پێنجشەممە، 20-11- 2025، نرخی ئۆنسەیەک زێڕ لە بازاڕەکانی جیهاندا بە چوار هەزار و 73 دۆلار و 90 سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت.

نرخی ئێستای زێڕ لە بازاڕەکانی هەرێم بەم شێوەیەیە:-

یەک مسقاڵ زێڕی عەیارە 18 بە 702 هەزار دینارە.

یەک مسقاڵ زێڕی عەیارە 21 بە 820 هەزار دینارە.

یەک مسقاڵ زێڕی عەیارە 22 بە 856 هەزار دینارە.

یەک مسقاڵ زێڕی عەیارە 24 بە 935 هەزار دینارە.

نرخی زێڕ دابەزی

شارەزایەكی كەشناسی رایگەیاند، زستانێکی سەخت بەڕێوەیە و لە مانگی 12ـی ئەمساڵەوە بەفرێکی زۆر زیاتر لە ساڵەکانی دیکە بباریت.

ئەمڕۆ چوارشەممە 19ـی تشرینی دووەمی 2025، شارەزایەکی بواری كەشناسی رایگەیاند، دۆخی زستانی ئەمساڵ و رێژەی دابارینی باران و بەفر لە ئاستێكی بەرزدا دەبێت، بەتایبەت لە مانگی 12ـی ئەمساڵ زستانێكی سەخت بەڕێوەیە زوقم و شەختەیەكی هێندە تێدا دەبێت، کە بەشێک ناوچەكان هێندە سەرمایەکەی توند بێت و شەختە و بەستنی زۆر ڕووبدات که زیان بە چەندین درەختی جۆراوجۆر بگەیەنێت و وشکیان بکات.
ئاماژەی بەوەشدا، پێشبینی دەكەن رێژەی بەفربارین بەراورد بە هەر سێ زستانی رابردوو زیاتر بێت و لە ئاستێکی پێویست و باشدا دەبێت، و ئاستی باران بارانیش لە وەرزی زستان لە ئاستێكی باشدا دەبێت و چەندین شەپۆلی بەهێزی تێدا دەبن کە کانیاو و چەم و رووبارەکان دەژێنێتەوە.
وتیشی، ئەمساڵ ئاستی ئاوی ژێر زەوی زیاد دەكات و ئەو بیرانەی وشك بوون دەژێنەوە و بەشێكی بەنداوەكان سەر رێژ دەبن، و ساردترین مانگەکانیش مانگی 12 و 1 و 2 دەبن.

وادەی یەکەم بەفربارینی ئەمساڵ دیاریکرا

راوێژکارێکی سەرۆکوەزیرانی عێراق بۆ کاروباری ئابووری رایگەیاند، داهاتی بودجەی ساڵی 2026 لە بودجەی ئەمساڵ نزیک دەبێت کە 200 تریلیۆن دینارە و داهاتەکان لە ساڵی داهاتووشدا بەشی تەواوی خەرجییەکان دەکات و هیچ کورتهێنانێک درووست نابێت بۆ مووچە و پڕۆژەکان.

ئەمڕۆ چوارشەممە 19ـی تشرینی دووەمی 2025، مەزهەر محەممەد ساڵح، راوێژکاری سەرۆکوەزیرانی عێراق بۆ کاروباری ئابووری رایگەیاند، عێراق یاسای بودجەی سێ ساڵەی هەیە، بۆ ساڵانی 2023 و 2024 و 2025 ، بەپێی یاساکەش بودجەی عێراق لەو ماوەیەدا، لە بەرزترین ئاستی ساڵانەیدا دەگاتە 200 تریلیۆن دینار بەڵام ساڵانە زیاتر لە 60 تریلیۆن دیناریش کورتهێنانی دەبێت.
ئاماژەی بەوەشکرد، یاسای بودجەی ئەمساڵ بەشێوەیەکە، داهاتەکان بەشی سەرجەم خەرجییەکانی تا کۆتایی ساڵ دەکات، لەوانەش مووچە و پڕۆژەکان و پارەی وەبەرهێنان، سەرەڕای ئەوەی تائێستا وەزارەتی دارایی دەستی بە ئامادەکردنی رەشنووسی یاسای بودجەی ساڵی 2026 نەکردووە، بەڵام پێشبینی دەکرێت رێژەی داهاتەکانی ساڵی داهاتوو لە داهاتەکانی ئەمساڵ نزیک بێت.
ئەمەش لەکاتیکدایە، بەگوێرەی یاسا لە ئەگەری نەبوونی یاسای بودجە، لە ساڵی 2026ـدا دەوڵەت دەتوانێت لە خەرجکردنی مووچە، پڕۆژە خزمەتگوزارییە گرنگەکان و پڕۆژە ستراتیژییەکان بەردەوام بێت.

قەبارەی بودجەی عێراق بۆ ساڵی داهاتوو راگەیاندرا

نرخی زێڕ بەرزبووەوە و لە ئێستادا نرخی یەک ئۆنسەی کانزاکە بە زیاتر لە چوار هەزار و 90 دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرێت.
ئەمڕۆ چوارشەممە، 19-11-2025، نرخی ئۆنسەیەک زێڕ لە بازاڕەکانی جیهاندا بە چوار هەزار و 90 دۆلار و 55 سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت.
ئەمەش لە کاتێکدایە، نرخی ئەو کانزا گرانبەهایە بەراورد بە دوێنێ چوارشەممە نزیکەی 72 دۆلار بەرزبووەتەوە.

نرخی ئێستای زێڕ لە بازاڕەکانی هەرێم بەم شێوەیەیە:-

یەک مسقاڵ زێڕی عەیارە 18 بە 703 هەزار دینارە.

یەک مسقاڵ زێڕی عەیارە 21 بە 816 هەزار دینارە.

یەک مسقاڵ زێڕی عەیارە 22 بە 856 هەزار دینارە.

یەک مسقاڵ زێڕی عەیارە 24 بە 935 هەزار دینارە.

سینەمای قەلەم

گەڕان بکە بۆ نوێترین فیلم و دراما جیهانیەکان لە سینەمای قەڵەم بە زمانی کوردی و بیانی